Ilustrowany Przewodnik Po Zabytkach Kultury Na Ukrainie

Świątynia pierwotnie była drewniana, murowany kościół został wzniesiony w latach 1672-1703. Przebudowany w 1737 r., w 1877 r. wnętrze świątyni ozdobił freskami E. Fabiański. W czasie pożaru w 1882 r. spalił się dach, wieża z kopułą, zniszczenia szybko jednak naprawiono. Kościół stanowił sanktuarium rodowe Potockich. Jego bogate wyposażenie, pochodzące głównie z I połowy XVIII w. uległo niestety w większości zniszczeniu i rozproszeniu. Kościół gruntownie wyremontowano w 1979 r. i przystosowano na muzeum sztuki, prezentujące głównie resztki malowideł i rzeźb religijnych ze Stanisławowa i okolicy. W kolegiacie tej Henryk Sienkiewicz usytuował nabożeństwo żałobne po śmierci Michała Wołodyjowskiego. Świątynia zbudowana w stylu barokowym, w formie bazyliki, trójnawowa, z transeptem. Fasada główna, ozdobiona doryckimi i korynckimi pilastrami, zakończona barokowym frontonem, zwieńczona dwoma wieżami. Pokryta krzyżowym systemem stropów, z centralną kopułą zakończoną dwupoziomową, arkadową sygnaturą.

Zbieg ul. S. Melnyczuka i Wirmenskiej. Historia parafii ormiańskiej w Stanisławowie rozpoczyna się wkrótce po założeniu miasta przez Jędrzeja Potockiego. W dokumencie lokacyjnym z 7 maja 1662 r. stwierdza on: "Ormianom, religii greckiej na cerkiew, Żydom na szkolę, miejsca wymierzone będą, z których każdy według wiary swojej, aby odprawiali nabożeństwo dopuszczam". Zapewne już w tym samym roku z Mołdawii i Węgier przybyli Ormianie. Pierwotny drewniany kościół wzniesiono ok. 1663/64 r. Inicjatorem budowy murowanej świątyni i głównym jej fundatorem był sam Jędrzej Potocki. Okres rozkwitu Stanisławowa w 2. ćwierci XVIII w. (przebudowa pałacu Potockich i kolegiaty, budowa kościoła i kolegium jezuickiego, kościoła i klasztoru trynitarzy oraz nowej bożnicy żydowskiej) zbiegł się z  niezwykłym wydarzeniem w historii ormiańskiej świątyni. Było nim pojawienie się 22 sierpnia 1742 r. łez na znajdującym się tam obrazie Matki Boskiej. Liczne cuda wiązane z tym wizerunkiem wykorzystał ówczesny proboszcz Jakub Manugiewicz jako powód do rozpoczęcia budowy większego, murowanego kościoła. Prace budowlane trwały w latach 1743 - 1762, a poświęcenia kościoła dokonał ormiański arcybiskup Jakub Augustynowicz. Pod koniec XVIII w. wnętrze świątyni ozdobiła polichromia Jana Sołeckiego. Odbudowa po wielkim pożarze Stanisławowa 28 września 1868 r. i po zniszczeniach wojennych przeciągnęła się do lat dwudziestych XX w. w dniu 30 maja 1937 odbyła się uroczystość koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Łaskawej przez prymasa Polski Augusta Hlonda. Po II wojnie światowej kościół zamknięto, a część jego ruchomego wyposażenia przewieziono do Polski. Elementy ołtarza głównego i obraz Matki Boskiej Łaskawej trafiły do gdańskiego kościoła śś. Piotra i Pawła, którego zakrystię przekształcono w kaplicę ormiańską. Opuszczony przez Ormian budynek kościelny przekazano w 1946 r. Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, później pełnił funkcję pracowni malarskiej i kamieniarskiej, a od 1971 r. Muzeum Historii Religii i Ateizmu. W 1990 przejęła go Ukraińska Autokefaliczna Cerkiew Prawosławna, która przystosowała świątynię do potrzeb swojego obrządku. W r. 1992 cerkiew została podniesiona do rangi soboru katedralnego, siedziby metropolity halickiego i lwowskiego. Kościół murowany z cegły, tynkowany, jego krzyżowy plan dzięki dostawieniu aneksów przypomina układ dwóch połączonych kwadratów o różnej wielkości w skład większej, wschodniej części świątyni wchodzi prostokątne prezbiterium oraz transept o kwadratowych ramionach. Do dwuprzęsłowej nawy przylegają z dwóch stron pary kwadratowych kaplic. Natomiast od zachodu poprzedza nawę półkolisty przedsionek, połączony z nią za pomocą jednej dużej i dwóch mniejszych arkad. Zachodnie wejście do kościoła flankują dwie okrągłe wieże. Południowa pełniła funkcję składziku (obecnie sklepu z dewocjonaliami), zaś północna mieści klatkę schodową prowadzącą na chór muzyczny. Na osi fasady, w dolnej kondygnacji, umieszczony jest ozdobny portal. Do prezbiterium przylega od północy zakrystia, a od południa dawny skarbiec.

We wnętrzu świątyni zachowały się nad gzymsem malowidła Jana Sołeckiego, kilkakrotnie przemalowywane. Na sklepieniu prezbiterium przedstawiono scenę Zwiastowania, w przęśle krzyżowym Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, zaś sklepienie nawy zdobi kompozycja o układzie wzorowanym na fresku Andrea Pozza z kościoła S. Ignazio w Rzymie. Centrum kompozycji stanowi scena Koronacji Matki Boskiej. Między lunetami przedstawiono postacie Ewangelistów, a u podstawy sklepienia Apostatów. Nad chórem muzycznym ukazany jest Dawid grający na harfie. Na sklepieniu południowego ramienia transeptu ocalała, nie naruszona w czasie pożaru, scena Modlitwy w Ogrójcu. Towarzyszą jej przedstawione na sąsiednich ścianach Pocałunek Judasza, Chrystus przed Piłatem i Niesienie krzyża. Ściany północnego ramienia transeptu ozdobione są scenami alegorycznymi, związanymi z wątkiem misyjnym lub gloryfikacją Kościoła. W iluzjonistycznych niszach na cokołach siedzą starcy (być może Piotr i Paweł), z których jeden trzyma księgę, a drugi krzyż. Wokół nich zgromadziło się po kilka postaci, a wśród nich Chińczyk, Murzyn i półnagi Indianin w pióropuszu na głowie, z łukiem i kołczanem na plecach. Najciekawsza scena znajduje się jednak na sklepieniu, gdzie przedstawiony został Chrzest króla Armenii Tirydatesa III i jego małżonki królowej Aszchen udzielany im przez św. Grzegorza Oświeciciela (wydarzenie z pocz. IV w.). Oprócz malowideł wnętrze świątyni stanisławowskiej zdobił niegdyś zespół trzydziestu siedmiu rzeźb drewnianych, których część zachowała się nad gzymsem prezbiterium i transeptu. Przy wschodniej ścianie prezbiterium widoczna jest grupa Zwiastowania. Pod łukiem tęczowym stoi Konstantyn Wielki (niegdyś trzymający kartusz z napisem: IN HOC SIGNO VINCES) i Św. Longin, dziś pozbawiony włóczni. W narożach przęsła krzyżowego przedstawieni są kolejno św. Jerzy, Archanioł Michał oraz dwaj inni Święci Rycerze, w północnym ramieniu transeptu - św. Andrzej i św. Jakub, zaś w południowym - dwaj Święci Biskupi. W zwieńczeniu ambony zachowała się figura św. Ambrożego. Pozostałe rzeźby, stojące niegdyś na cokołach w dolnej części kościoła, uległy rozproszeniu: przeniesiono je do Muzeum Krajoznawczego w Stanisławowie, tamtejszego Muzeum Sztuki, i do magazynu Lwowskiej Galerii Obrazów w Olesku.

Barokowa budowla z lat 1752-1761, projektu o. Pawła Giżyckiego. Po kasacie zakonu jezuitów kościół został zamieniony na katedrę greckokatolicką. Pierwotny kościół zbudowano w latach 1720-1729, przy wznoszeniu popełniono poważne błędy techniczne i świątynię trzeba było rozebrać. W 1885 i 1955 r. przeprowadzono gruntowne remonty kościoła. Świątynia murowana, tynkowana, trójnawowa w formie bazyliki, przykryta dwuspadowym dachem. Uwagę zwraca typowo łacińska pięciopolowa fasada z dwiema wieżami o barokowych zakończeniach. Wewnątrz zachowała się XVIII-wieczna nastawa ołtarzowa ukryte dziś za ikonostasem.

Zbudowany w 1744 r. W stylu barokowym, murowany, trzypiętrowy, na planie prostokąta, pokryty dwuspadowym dachem. W latach dwudziestych pełnił funkcję gimnazjum państwowego, teraz jest własnością Akademii Medycznej.

Monumentalna budowla z okresu międzywojennego, fundacji kolejarzy węzła stanisławowskiego, jest ośrodkiem licznego i dziś społeczeństwa polskiego. Świątynię tę przywrócił do działania, odbudował i ozdobił ks. dziekan Kazimierz Halimurka.

W centrum Stanisławowa zachował się kompleks żydowskich budynków, czynna do tej pory synagoga, budynek kahału, oraz przedwojenne gimnazjum żydowskie założone w 1925 r. Żydzi otrzymali ziemię pod budowę pierwszej drewnianej synagogi w 1667 r., znajdowała się ona w południowej części miasta. W drugiej połowie XIX w. do Stanisławowa dotarł żydowski ruch Haskala, spowodował on zmiany w architekturze nowo budowanych synagog. Pierwsza postępowa synagoga w mieście znajdowała się w prywatnym budynku przy ul. Halickiej 15, śpiewał tu kantor Abraham Bajzingier. Powstanie tej synagogi spowodowało sprzeciw ortodoksyjnych rabinów i chasydów. Postępowa synagoga w Stanisławowie powstała dużo później niż we Lwowie. Miejscowy architekt Maksymilian Szlos poparł budowę i na początku 1894 r. osobiście przedstawił jej projekt. Synagoga została zbudowana wg projektu braci Grzegorza i Maksymiliana Szlosów. Naciski ortodoksów spowodowały również w tym projekcie pewne zmiany, zrezygnowano z zakończenia budynku potężną kopułą. Na znak zgody, 20 czerwca 1895 r. otwarciu synagogi przewodniczył ortodoksyjny rabin Izaak Gorowicz. W czasie II wojny światowej synagoga została zrujnowana, odbudowano ją w 1950 r. i przekazano akademii medycznej. Pierwotnie synagoga posiadała cztery narożne, potężne wieże, o przekroju ośmiokątnym, z mauretańskimi kopułami, zakończonymi szpicami z gwiazdami Dawida. Do 1990 r. W zachodniej części budynku znajdowała się sala koncertowa, a w sali modlitewnej mieściło się audytorium akademii. W tym samym roku odzyskali ją Żydzi, jest ona jedyną istniejącą synagogą w mieście. Synagoga znajduje się w centralnej części miasta, na wschód od rynku. Jest to monumentalny, murowany i tynkowany, dwupiętrowy budynek, dominujący pośród okolicznej zabudowy. Wzniesiony jest na planie prostokąta. Od strony wschodniej znajduje się apsyda. Całość pokryta wielospadowym, blaszanym dachem opartym na drewnianej konstrukcji. Fasady ozdobione są pilastrami i profilowanymi karniszami. Pierwsze piętro przecięte jest prostokątnymi oknami dekorowanymi prostymi archiwoltami, drugie, oknami półokrągłymi. Wszystkie okna dekorowane są parapetami z małymi korynckimi kapitelami. Płaszczyzny ścian alkierzy ozdobione są mauretańskim łukowatym fryzem i rzeźbioną dekoracją w kształcie kratki. Budynek uwieńczony jest niewysoką attyką w kształcie fryzu dekorowanego. Na zachodniej fasadzie znajduje się pięć półokrągłych otworów drzwiowych. Północna i południowa fasada są identyczne. W zachodnim alkierzu znajdują się metalowe schody. We wnętrzu synagogi zachowała się galeria dla kobiet otaczająca zachodnią, północną i południową ścianę. Opiera się ona na czterech masywnych słupach ozdobionych pilastrami i półkolumnami z mauretańskimi kapitelami.

Cały kompleks składa się z kilku budynków, z których dwa wybudowane zostały w 1767 r. Pierwszy - w stylu barokowym, murowany, na planie prostokąta, jednopiętrowy, pokryty dwuspadowym dachem. Drugi różni się dwupiętrową strukturą z poddaszem, zbudowany na wysokiej podmurówce, przykryty naczółkowym dachem. Fasady podzielone pseudopilastrami, tworzącymi pola z niedużymi prostokątnymi oknami na pierwszym i półokrągłymi na drugim piętrze. Cały kompleks przedstawia rzadki przykład architektury przemysłowej z II poł. XVIII w. Wykorzystywany jest ze swoim pierwotnym przeznaczeniem.

Pierwszy został zbudowany ok. 1695 r. na charakterystycznym planie krzyżowym, na jego miejscu stoi nowy -interesująca budowla modernistyczna z lat trzydziestych naszego stulecia.

Pierwszy kamienny pomnik autorstwa lwowskiego rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego odsłonięto 20 listopada 1898 r. Poważnie uszkodzony w listopadzie 1918 r. przez ukraińskich żołnierzy został zastąpiony kopią odlaną w brązie. Zdemontowany i ukryty podczas II wojny światowej, wrócił na swoje miejsce (choć już na skromniejszy postument). Jako ciekawostkę można podać, że artysta sprzedał w 1903 r. kopię pomnika miastu Wieliczce.