O Rohatynie

Rohatyn - miasto powiatowe nad Gniła Lipą /dopływ Dniestru/, w Galicji wschodniej, odległej 63 km. na płd.-wschód od Lwowa, przy gościńcu rządowym Przemyślany-Bursztyn, który w mieście łączy się z gościńcem Rohatyn – Brzeżany.

Obszar miejski wynosi 2578 mrg . austr. (obszar dworski 227). W 1857 r. było 3975 mk., w 1870 r. 4510 mk., w 1880 r. 5101 mk., w 1887 r. 6548 mk., z tych 942 rz. kat., 2406 gr. kat., 8 akat. i 3192 izrael. Rohatyn jest siedzibą starostwa, sądu pow., rady pow., rady szkol, okręg dla powiatów rohatyńskiego i przemyślańskiego, ma urząd pocztowy i tel., parafie obu obrządków , rzymsko - katolicka parafia należy do dekanatu kąkolnickiego. Z odnowienia i dotacji przez Ottona de Chodecz, wojewody krakowskiego w 1535 r. uczynionej, okazuje się że już dawno przedtem istniała parafia.

cel: utrzymanie szkoły dla dziewcząt i szpitala dla ubogich chorych z sąsiednich miejscowości.

Kasa pożyczkowa, gminy Rohatyn. 2096 zł. 83 et. i kasa pożyczkowa, gm. Rohatyn. z Babińcami 912 zł. . Towarzystwo zaliczkowe na pow. rohatyński (od 1875 r.). Rada zawiadowcza składa się z 9 członków, prezes rady Stanisław hr. Krasinski. Dyrekcja składa się z 3 członków. Obecni członkowie dyrekcji: Izydor Kowalewski, Franciszek Mars i Seweryn Manasterski. Stowarzyszenie to ma zastępstwo banku krajowego na powiat. Towarzystwo kredytowe (od 1882 r.); udziały członków wynoszą od 50 do 2000 zł., najniższa wkładka miesięczna na udział wynosi 2 zł. Rada zawiadowcza składa sie z 9 członków; obecny prezes rady Scnder Dub. Spólka pożyczkowa (od 1882 r.), udziały członków wynoszą od 5 do 5000 zł., najniższa wkładka miesięczna na udział wynosi l zł. w. a.

Co do przemysłu i rękodzielnictwa, to w 1885 r. było w mieście: kuśnierzy 2, krawiec l, dzierżawca młyna l, handlarzy żelazem 2, handlarz jajami l, kupców zbożowych 13, handlarz szkłem l, handlarzy mąką 12, handlarzy produktami 4, kupców towarów łokciowych 3, handlujących obuwiem 11, handlujących dziegciem 4, szynkarz 1.

pisze o Rohatynie:” Miasto z pięknym między fosami domem, niegdyś bogatego domu Labeckich starostwo, teraz za Dobromil zamienione. Dziedzictwo J. O. Zofii z Korwinów hr. Krasińskich ks. Lubomirskiej, kaszt. krakowskiej". W tym dokumencie między obecnymi dygnitarzami wymienionym jest Mikołaj Parawa de Lubin, starosta rohatyński i halicki. Dobra Rohatyńskie z przyległościami posiadali sposobem zastawu Porajowie z Chodcza, którzy pożyczyli około 1460 r. pewną sumę pieniędzy Kazimierzowi Jagiellończykowi. Otto z Chodcza, "wojewoda. sandomierski, ziem ruskich starosta, w przywileju 1523 r. mówi:” pragnąc polepszyć stan miasta naszego Rohatyna, przychyliliśmy się do prośby poddanych naszych, i ustanawiamy targ wolny na mięso, zwany sochaczki, pod następującymi warunkami: w dni sobotne, począwszy od Wielkiej Nocy aż do samego Jana Chrzciciela sami tylko rzeźnicy miejscy mogą mięso sprzedawać; od św. Jana zaś aż do Trzech Króli dozwala się mieszkańcom okolicznym przywozić, przynosić, sprzedawać mięso i trudnić się rzezią, za opłatą do skarbu naszego po groszu od wołu, krów”..

Z przywileju Zygmunta I, pod 1535 r.okazuje się, iż po śmierci Ottona powróciło starostwo do dóbr królewskich. Potwierdzając prawo magdeburskie król uwalnia na zawsze od daniny owsa, kapłonów, jaj i serów, dozwala wolnego wyrębu w lasach itp.; bacząc zaś, iż miasto na częste napady nieprzyjaciół jest wystawione i kilkakrotnie spustoszone zostało, przeznacza na obwarowanie jednoroczny pobór czopowego i opłatę szos zwaną. Przywilej z 1539 r. pozwala zbudować w rynku ratusz, mieć w nim postrzygalnie sukna, z której dochód, jako tez i od gorzałki, obracany być ma na utrzymanie obwarowań miejskich w należytym stanie.

Podług lustracji z 1572 r. znajdowało się w starym mieście, obwiedzionym parkanem, gospodarzy 115, komorników 18, mieszczan na wale 36; w nowym zaś mieście gospod. 100. Zygmunt III pozwala 1616 r. nad strugą Babianką, inaczej Babiński potok zwana, wystawić łaźnię publiczną, przeznaczając z niej dochód na użytek miasta. Lustracja z 1663 r. podaje: wjazd do zamku od miasta przez cmentarz, 'jest wałem opasany dokoła; pokoje na sklepach postawione; budynki o dachach 3, ale bardzo słabe, na lato będą ich rozbierać i stawiać insze; na drugiej stronie zamku kuchnia, piekarnia, spiżarnia. Domów w obrębie parkanów było 140, teraz większych 27, mniejszych 33, na glinisku za miastem chałup 4; na nowym mieście domów 31, na wale 6. Skarżyli się mieszczanie, że od nich podwodne pieniądze nieustannie wybierają, gdyż od posłów cudzoziemskich, tatarskich, kozackich i inszych biorą podwody. Wszystkie role na przedmieściu Babince pusto leżą, od zniszczenia przez nieprzyjaciela i żołnierza przechodzącego. Cechy: krawiecki, tkacki, szewski, rzeźnicki, piekarski, kuśnierski, bednarski, muzyczny; cech złożony z kowali, ślusarzy, mieczników, rymarzy, kotlarzy, siodlarzy i kołodziejów, ' Karol Przerembski, podkom. sieradzki, starosta rohatyński, pozwolił w 1661 r. starszemu muzykowi Tomaszowi Goliszewskiemu, aby pewne artykuły do porządku dobrego i do nabożeństwa należące spisał. Szewcy supplikowali na Żydów kramarzy, którzy na stołkach i w kramach rozmaite trzewiki zamszowe, czerwone i żółte buty, nie opowiedziawszy się cechowi sprzedają, a powinni się opowiadać i wosku funt do cechu dać; takowym Żydom wolno będzie zagrabić, aż funt wosku zapłacą.

Lustracja z 1765 r. podaje w starym i nowym mieście: gospodarzy chrzescijan 301, Żydów 125, na przedmieściu Babiniec zwanym, gospodarzy. 113. Znajdują się: fara, klasztor dominikanów, kościół św. Barbary i 5 cerkwi. Klasztor dominikanów założył w 1614 r. Mikołaj Wysocki z  Kwoczan. W 1784 r. został zniesiony. Około 1780 r. stało się miasto własnością ks. Lubomirskich. Rohatyn jest rodzinnym miejscem sławnej Roksolany, córki popa, która uprowadzona około 1520 r. przez Tatarów, sprzedana została do haremu Soli-mana I, zniewoliwszy serce tego potężnego władcy, kierowała przez niejaki czas sprawami w Turcji. Rohatyńskie starostwo niegrodowe, w woj. ruskim, ziemi halickiej, podług spisów podskarbińskich z  r. 1770 składało się z miasta Rohatyna z zamkiem, oraz wsi: Parynówka, Firlejów, Podgrodzie, Zalipie i Zawadówka. W tym czasie posiadał je kasztelan Józef Bielski, opłacając kwarty złp . 9390 gr. l, a hyberny złp. 1078 gr. 16. - Przez rząd austriacki oddane zostało dnia 24 czerwca 1775 r. Zofii ks. Lubomirskiej, jako częściowe wynagrodzenie za zajęte jej dziedziczne dobra dobromilskie. Rohatyński powiat wschodniej Galicji, leży w środku prowincji. Granice: wschód, pow. brzeżański i podhajecki, płd. stanisławowski i kałuski, zach. żydaczowski, płn. przemyślański. W 1880 r. ludności liczył w sądowym. okr. Bursztyn w gminach 42,547, na obszarach dworskich. 1857, razem 44,404; w sądowym. okr. Rohatyn w gminach 38,915, na obszarach dworskich. 1813, razem 40,728; razem w całym administracyjnym powiecie 85,132 mk. W 1886 r. liczył ogółem 86,166 mk. w 105 osadach i 93 gminach katastralnych.

W obrębie powiatu są dwa sądy: w Rohatynie i Bursztynie. Rzym.-kat. parafie należące do dek. kąkolnickiego są: Bohuszowce ,. Bołszowce, Bursztyn, Kąkolniki, Rohatyn; w dek. świrskim (Swirz)Podkamień, w dek. dolińskim: Bukaczowce, Martynów Nowy i Zuraw. Gr.-kat. dekanat rohatyński obejmuje 29 par. z 37,355mk. gr.-kat. obrzadku. Szkoły: etatowe męskie 4-klasowa w Rohatynie, 2-klasowe w Bursztynie i Bołszowcu; 1-klasowe: Babuchów, Bouszów, Bukaczowce, Byblo, Chochoniów, Czabrów, Czerniów, Czesniki, Doliniany, Dubryniów, Firlejów, Praga, Juraszków Knihynicze (z 2-gim naucz, młodsz.), Koniuszki, Kąkolniki, Kozara, Kunaszów, Lipica Górna, Lipica Dolna, Luczyńce, Martynów Nowy (z 2-gim naucz, młod.), Bodgrodzie, Podkamien, Psary, Puków, Putiatynce, Sarnki Górne, Sarnki Srednie, Skomorochy Nowe, Stratyn, Zalanów, Załuze, Zołczów, Zurów; filialne: Czercze, Demianów, Herbutów, Hrehorów, Jawcze, Kolokolin, Korostowice, Martynów Stary, Nastaszczyn, Obelnica, Oskrzesince, Podszumlańce, Potok, Ruzdwiany, Swistelniki, Tenetniki, Tijazd, Wasiuczyn, Wierzbołowce, Wiszniów, Zelibory; niezorganizowane: Bieńkowce, Dytiatyn, Jahlusz, Jabłonów, Kleszczówna, Zurawicnko. Etatowa żenska w Rohatynie 4-klasowa.

Klasztory: karmelitów w Bohuszowcach, fundowany w 1624 r. przez Marcina Kazanowskiego, wojewody podolskiego; - sióstr miłosierdzia św. Wincentego a Paulo w Bursztynie, fundowany przez Ignacego hr. Skarbka 1842 r., zakonnice pielęgnują chorych i uczą sieroty. Zakłady dobroczynne: dom ubogich i kalek w Bursztynie, założycielka Julia Rzewuska, cel utrzymanie 6 męskich i 5 żeńskich, razem 10 ubogich miejscowych. Potrzeby do utrzymania tych ubogich dostarcza państwo bursztyńskie po cześci w naturaliach, po cześci w pieniądzach.

Fundusz ubogich w Firlejowie, założony w  1794 r. przez rzym.-kat. parocha w  Firlejowie Mikołaja Waszkiewicza, cel: wspieranie ubogich w Firlejowie. Majątek zakładowy składa się z 500 złp., zabezpieczonych w stanie biernym na dobrach Błonia. Zarząd sprawuje rada gminna. Zakład ubogich w Rohatynie, założony przez hr. Leopolda Krasińskiego i zatwierdzony przez namiest. we Lwowie w 1867 r. Cel: utrzymanie szkoły dla dziewcząt i szpitala dla ubogich chorych z sąsiednich miejscowości. Majątek zakładowy każdoczesny dochód z dóbr fund. Podgrodzie i Zalipie. Drogi: rządowy gościniec Brzuchowiec - Bursztyn, przecina ten pow. z północy ku płd., idąc z Brzuchowic przez Firlejów, Rohatyn, Babuchów, Koniuszki, Bursztyn Stary, Martynów Stary, Wojniłów do Kałusza (40 km.); gościniec kraj. Rohatyn - Tarnopol, z Rohatyna. przez Brzeżany, Kozowe, Tarnopol do Podwołoczysk (140 kim.), przecina pow. z płd.-zach. ku płn.-wsch.; droga krajowa idąca z Bursztyna przez Halicz, Mariampol do Stanisławowa (18 km.). Są to drogi żwirowane. Przemysł i handel reprezentuja: malarzy i lakierników 2, aptekarzy 4, piekarzy 16, balwierzy i chirurgów 17, budowniczych 3, włascicieli browarów 5, snycerzy 3, właścicieli gorzelń 13, handlujących gorzałką 4, szynkujących wódką i piwem 119, introligatorów 4, destylatorów 2, handlarz dylami l, handlarzy jajami 5, handlarzy żelazem 12, bednarzy 10, handlujących rybami 4, rzezników i masarzy 44, liwerantów mięsa 2, furmanów 12, garbarzy 4, ludwisarz l, prowadzących interesa pieniężne i wekslowe 5, handlarzy towarami mieszanymi 53, handlarzy zbożem 43, szklarzy 7, dzierżawców dóbr i spekulantów 50, trudniących się handlem obnośnym 5, akuszerek 15, liwerant siana l, handlarzy drzewem 8, hotelarz l, właścicieli wapniarek, cegielni i pieców do wypalania gipsu 10, grzebieniarzy 3, kramarzy 95, blacharzy 8, węglarzy 2, kotlarzy l, handlarzy towarami krótkimi 6, kuśnierzy 21, handlarzy skórami 19, handlujących płótnem 5, faktorów 4, murarzy 19, mechaników 2, handlarzy mąka i krupami 14, mleczarzy 4, właścicieli młynów 40, dzierżawców młynów 49, mielników 58, muzykantów 4, handlujących naftą 5, ogrodników 2, olejarzy 2, handlarzy końmi 5, kołodziejów 7, handlarzy produktami 5, dzierżawców prop. 96, kominiarzy 2, rymarzy 4, handlujących solą 12, szynkarzy 33, ślusarzy 4, kowali 20, krawców 55, handlujących towarami łokciowymi 19, liwerantów szutru 3, szewców 58) mydlarzy 7, powrożnik l, złotników 2, fabrykantów wody sodowej 2, spedytorów i komisjonerów 3, kupców korzennych 16, kamieniarzy 2, pończoszkarzy i sitarzy 4, handlujących dziegciem 3, stolarzy 26, garncarzy i handlujących naczyniami glinianymi 21, handlarzy suknem 11, postrzygaczy sukna i sukienników 11, zegarmistrzów 5, handlarzy bydłem 8, handlarzy smarowidłem do wozów 3, stelmachów 3, waciarzy 2, tkaczy 7, handlujących i szynkujących wino 11, dzierżawców oberży 7, chirurg l, cegielnik l, cieśli 25. Browary piwne: Babince, Bołszowce, Bukaczowce, Bursztyn, Cześniki; gorzelnie: Bołszowce, Bukaczowce, Czercze, Cześniki, Lubsza, Podkamień, Potok, Putiatyńce, Wasiuczyn, Zalanów, Zurów; piec wapienny w Stratynie; maziarnie w Stratynie dwie; młyny wodne: Babince, Bieńkowce, Bołszowce, Bouszów, Bukaczowce, Bursztyn, Byblo, Chorostków, Czerniów, Dubryniów, Herbutów, Knihynicze, Kolokolin, Koniuszki, Kąkolniki, Kunaszów, Kunicze, Kuroputniki, Lipica Dolna, w Lipicy Górnej 2, Lopuszna, Meducha, Melna, Międzyhorce, Oskrzesince, Podborze, Psary, Puków, Putiatyńce, Rohatyn, Rozworzany, Sarnki Górne, Sarnki Srednie, Sarnki Dolne, Siemikowce, Skomorochy Stare, Skomorochy Nowe, Solonce, Stratyń miasto, Stratyń ws, Switelniki, Wasiuczyn, Wyspa, Zagórze, Zalanów, Zelibory, Zurów; cegielnie: Bołszowce, Bukaczowce, Bursztyn, Stratyn.