Rohatyn

Rohatyn leży (362 m.npm) w dolinie nadniestrzańskiej nad rzeczką Gniła Lipa dopływem Dniestru a potokiem Babinem w pobliżu Bursztyna w woj. stanisławowskiem . Dawniej należał do  powiatu brzeżańskiego a w okresie międzywojennym był miastem powiatowym w odległości 60 km od Stanisławowa.

Od wschodu Rohatyna wznosi się góra ok.100 m ponad poziom okolicy zwana Czortową Górą.

W mieście można odnaleźć ślady wałów i lochów fortecznych po dawnych fortyfikacjach miejskich zwłaszcza na obszarze dawnego zamku Porajów- Chodeczów i obok kościoła parafialnego.

Dzieje Rohatyna są dość odległe. Nie zachowało się zbyt wiele dokumentów.

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości (Filipowice) przypada na rok 1184, kiedy to należała do Jarosława Osmomysła (Latopis halicko-wołyński).

Najstarszym zapisem mówiącym o tej miejscowości to dokument pochodzący z czasów papieża Bonifacego IX (1356-1404) z dnia 15 maja 1390 roku, wystawiony biskupowi przemyskiemu Erykowi.

Wcześniej w miejscu Rohatyna istniała osada, która zwała się Filipowcami. Wieś została darowana przez Ottona z Parotów królowi polskiemu, ale pod warunkiem, by wyniesiona została na miasto.

Można przyjąć, że jedynym źródłem poznania początków historii miasta są „Akta Grodzkie i Ziemskie” (arch. Lwów). Według zapisów został założony a dokładniej przeistoczony w 1414 roku przez dziedzica Wołczka Przesłuszyca ze starej wsi Filipowice na  gród nazwanym Rohatynem, a w rok później za czasów Władysława Jagiełły miasto otrzymało prawa magdeburskie (1415)..

Wedle dokumentów Rohatyn jeszcze przed XV wiekiem był starostwem. Potwierdza to akt z 24 czerwca 1433 roku podpisany w Kole w którym król Władysław Jagiełło zapisuje Mikołajowi Parawie de Luben „200 grzywien na mieście królewskim Rohatynie” z czego wynika, że po roku 1415 w jakiś sposób Rohatyn został włączony do dóbr królewskich, ale nie cały był własnością królewską, świadczy o tym fakt, kiedy Kazimierz Jagiellończyk aktem w Łęczycy poświadcza, iż gen. ,Jakobus de Lubyn „całą część swoich dóbr (16 wsi i 2 wójtostwa” sprzedał magnifico, Stanislao de Chodecz, castellano Leopoliensi et capitanea Haliciensi.

O Rohatynie wspomina w swym pamiętniku Liberiusz Naker, nazywając go „Rathynym” i opisuje jak to Wielki Mistrz Krzyżacki Jan Tiofen podczas swej wyprawy w czwartek 20 lipca 1497 roku nocował w Rohatynie.

Istniał też dokument pergaminowy z roku 1532, będący transumptem przywileju fundacyjnego mocą którego Wołczka Przesłuszyn dziedzic Rohatyna w roku 1414 swoja wieś Filipowice podniósł do rzędu miasta, nadając mu przywileje i nazwę Rohatyna.

Zmianę nazwę Filipowic na Rohatyn z woli Wołczka można tłumaczyć tym, że na gruntach wsi istniał drewniany zamek, którego zwano Rohatyn. Z zamku tego nawet śladu nie zostało.

Zegota Pauli podaje że podczas najazdu Tatarów w XVI wieku została w niewole wzięta według jednych Anastazja Lisowska córka proboszcza cerkwi św. Mikołaja a on sam stracił życie. Według innych miała to być Barbara Glińska córka mieszczanina, która później została sprzedana w Istambule na „niewieścim targu” do haremu Solimana II Wspaniałego. Dzięki swej urodzie wyniesiona została do godności pierwszej jego małżonki, gdzie nosiła imię Hurrem (radosna),potem występowała pod imieniem Roxolany. Przez długie lata uwikłana była w różne intrygi dworskie. Kierowała ważniejszymi sprawami Turcji, zawsze bacząc na dobro Polski.. Urodziła mu następcę tronu Selima II i zmarła w 1558 roku.

W 1477 roku w Rohatynie zmarł Grzegorz z Sanoka arcybiskup lwowski, znakomity humanista i pisarz. Na probostwie rohatyńskim zasiadał od 1558 do 1562 roku Marcin Kromer, który napisał „Acta legationis M. Cromeri”. Najprawdopodobnie po nim probostwo otrzymał Piotr Skarga, ale z tego okresu niewiele wiemy, brak dokumentów a metryki kościelne na podstawie których można byłoby coś ustalić były prowadzone od 1614 roku.

Rozwój miasta rozpoczyna się za czasów Zygmunta Starego, który w 1535 roku potwierdził przywileje Rohatyna i nadał herb, który początkowo przedstawiał róg jelenia z siedmioma kolcami na niebieskim polu i żółtą literą B. Literę „B” umieścił w herbie, ponieważ Zygmunt Stary I żonie swojej nadał Rohatyn w dożywotnie władanie. Dopiero po latach literę „B” zamieniono na „R”.

W 1539 roku z powodu dość poważnego zniszczenia miasta król przyznał specjalne przywileje Rohatynowi i pozwolił wznieść fortyfikację oraz wybudować w centrum miasta cytadelę, ratusz z wieżą i sukiennicami, plac handlowy oraz łażnię publiczną. Pośrodku placu znajdował się ratusz zbudowany w 1539 roku, w pobliżu którego mieścił się wodozbiór z drewnianymi rurami. Od placu prowadziły ulice do bram: Lwowskiej, Galickiej i Krakowskiej. Z rynku tuż za kościołem na wschód, biegła droga do Brzeżan przez przedmieście Babińce. Rohatyn miał cztery przedmieścia: Nowe Miasto, Babińce, Zawoda, Naulicach.

Potem przechodzi na własność królewską. W drugiej połowie XVI wieku był wybudowany zamek, który w XVII wieku został prawie zupełnie zniszczony. Wiek XVII to nieustanne ataki Tatarów, Turków, Chmielnickiego i Rosjan. Miasto rabowano i niszczono.

Zasłużona postacią dla miasta Rohatyna był Benedykt Chmielowski (1700-1763), który będąc proboszczem w Firlejowie pod Rohatynem wiele napisał o tym mieście a zasłynął z pierwszej polskiej encyklopedii „Nowe Ateny”. On opisał o Czartowskiej Górze, która „na samą Wielkanoc roku 1650 ósmego kwietnia przed wojną pod Beresteczkiem z Kozakami, z miejsca na miejsce przeniesiono, bo czarci tą górą Rohatyn miasto chcieli przywalić, tylko kur zapiawszy, mocy im ujął”. Z tej mozolnej pracy oślepł jak Borgis od ksiąg.

W drugiej połowie XVIII wieku przed pierwszym rozbiorem Polski miasto należało do Józefa Bielskiego a starostą był Franciszek Bialiński .

W trzy lata po rozbiorze 24 czerwca 1775 roku dobra rohatyńskie przeszły do księżnej Zofii Lubomirskiej jako częściowe wynagrodzenie za zajęte jej dziedziczne dobra dobromilskie.

W środku starego parku wybudowano pałac (klasycyzm), w XIX wieku mieścił się tam sąd powiatowy. Obok parku nad rzeczką był dworski młyn i domek mielnika.

W 1852 roku zakończyła się budowa linii kolejowej Halicz- Tarnopol

W 1878 roku zrobiono wodociąg a w 1882 roku wybudowano z budżetu miasta szkołę podstawową.

mieszkańców 8.000

Rohatyn podzielony został na 3 gminy, 14 gmin wiejskich i 20 mniejszych miejscowości

starosta: dr Gustaw Janecki; wicestarosta: Jan Starzyński

burmistrz: Franciszek Kościówko, wiceburmistrz dr Samuel Goldshlag

proboszcz rzym-kat: ks Adolf Przedzymirski

nacz. sądu: Włodzimierz Zawadzki

kom. policji: Stanisław Wnękiewicz

nacz. poczty: Marian Księżyk

nacz stacji: Hipolit Dąbrowski

W tym czasie rozpoczął działalność klub piłki nożnej „Polonia Strzelec”,grający w klasie B.

Istniały dwa gimnazja: państwowe i prywatne

Na wschód od rynku wznosi się rzym-kat kościół parafialny pw. św. Mikołaja z XV wieku. Najdawniejsza wzmianka o kościele pochodzi z roku 1440. Jest to dokument spisany we Lwowie 5 października wedle którego Jan z Tarnowa ,dziedzic Jarosławia uposaża akarystę przy farze w Rohatynie. Był to kościół drewniany i przypuszczać należy,że się spalił. W miejscu kościoła drewnianego został wybudowany w stylu gotycko-renesansowym murowany. W zapisach kościelnych jest wzmianka,że w 1666 roku kościół by konsekrowany, ale była to powtórna konsekracja. W późniejszych latach kościół był dwukrotnie odnawiany i przebudowywany. Odrestaurowywany w roku 1896. Największy wkład w odnowienie kościoła wniósł Otton de Chodecz. Wnętrze barokowe a obraz na szczycie ołtarza głównego „Zdjęcie z Krzyża” to dość dobra kopia z obrazu Rubensa. W okresie ZSRR po odremontowaniu ze zniszczeń wojennych zrobiono w nim muzeum ateistyczne.

Na północ od rynku po zachodniej stronie gościńca wznoszą się dwa budynki renesansowo-barokowe, kiedyś były one kościołem i klasztorem OO Dominikanów fundowane w 1614 roku przez Mikołaja Wysockiego,skasowany w 1784 roku , zostały zamienione na siedzibę sądu i starostwa.

Niegdyś istniał w Rohatynie kościół św. Barbary z klasztorem, ale po latach przerobiono go na dom prywatny i aptekę.

Rusini maja kilka zabytkowych cerkwi. Niektóre z nich czynne do dziś.

Na Babińcach, położona była tuż przy gościńcu cerkiew drewniana św. Jerzego w stylu barokowym. Legenda mówi, że w miejscu świątyni św. Jerzego za czasów pogańskich stać miała świątynia poświęcona czci bogini Lady lub Baby – stąd nazwa przedmieścia Babińce.

Opodal cerkwi św. Jerzego na uboczu od gościńca na małym wzgórzu obok cmentarza nowego a na miejscu dawnego stoi cerkiewka drewniana pw. św. Mikołaja, zbudowana w 1729 roku. Przed nią osobno wznosi się dzwonnica. Za cerkwią NP. Marii, za Zgniła Lipą stała drewniana cerkiew św. Ducha wybudowana w 1598 roku, przy cerkwi stylowa dzwonnica drewniana. W przeciwległym od kościoła katolickiego rogu rynku od strony zachodniej znajduje się drugi zabytek gotyku: Cerkiew Narodzenia NPM jest jedną z najstarszych architektonicznych i kultowych zabudowań miasta istnieje w niej skojarzenie gotyku z pewnymi cechami stylu bizantyjskiego – trzy nawowa. Restaurowana była w 1686 r., która prawie bez zmian zachowywała się . Zbudowana cerkiew w XII wieku (różnie podawany wiek). Po pożarach 1723, 1872, 1941 cerkiew odbudowywały W XVII wybudowano cerkiew murowaną gotycko- renesansową wieżą na froncie przebudowano ją z dawnego kościoła gotyckiego.

Okres okupacji dla mieszkańców Rohatyna to czas wielkiego głodu i morderstw popełnianych przez nacjonalistów ukraińskich Wymordowano Żydów i Polaków przy czynnej pomocy ukraińskiej policji.

W Rohatynie dokonano egzekucji polskich jeńców w 1939r. oraz kilka tysięcy okolicznych Żydów w roku 1941.