"Naród, który traci pamięć, traci życie"
Symbol Trynitarzy
W roku 1690 właściciel miasta Andrzej Potocki udał się do Warszawy do ojca redemptorysty Michała, aby ten dopomógł mu w zamiarze sprowadzenia do swego grodu OO. Trynitarzy.
Wracając do Stanisławowa zatrzymał się w Haliczu, aby tam 17 października 1690 roku. dokonać zapisu dla ojców kwotę 17.000 złp. Przyjechawszy do Stanisławowa natychmiast przystąpił do budowy tymczasowego budynku zakonnego. W między czasie Trynitarze zdołali uzyskać pozwolenie ordynariatu lwowskiego na przyjęcie nowej fundacji w Stanisławowie, które oficjalnie wydane zostało 12 lutego 1690 roku.
Herb Trynitarzy
Z początkiem lata tegoż roku w pobliżu bramy wjazdowej do pałacu stanął drewniany kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej i Bogarodzicy. Kiedy rozpoczęto stawianie drewnianego klasztoru zmarł 31 sierpnia 1691 roku dziedzic miasta Andrzej Potocki. Rozpoczętą już fundację dla OO Trynitarzy kontynuował jego syn Józef. I tak 18 grudnia 1691 roku kanonik stanisławowskiej kolegiaty uroczyście wprowadził ojców Trynitarzów oddając im we władanie kościół i klasztor. Od tego czasu rozpoczęli odprawiać nabożeństwa a w roku 1693 założyli nowicjat..W roku 1719 Paweł Nitosławski, pułkownik wojsk królewskich, pogrążony w chorobie, postanowił wybudować Trynitarzom kościół murowany. Wstąpił do klasztoru i po kilku latach przystąpiono do budowy. Przed ukończeniem budowy kościoła 6 stycznia 1727 roku zmarł fundator Paweł Nitosławski. Śmierć nie przerwała dalszą budowę kościoła, albowiem gorliwie zajął się wykonywaniem tego dzieła jego syn Franciszek Ksawery Nitosławski.
Już 5 lipca 1732 roku Franciszek Ksawery Nitosławski wraz z żoną swą Elżbietą Kunicką dokończywszy pięknym ołtarzem i innymi kościelnymi sprzętami przyozdobił kościół do jego otwarcia.. W znakomitej uroczystości konsekracji kościoła przewodniczył ks. Aleksander Działyński, dziekan kolegiaty stanisławowskiej. Ta uroczystość była pokrzepieniem sił Józefa Potockiego. W kilka dni później zmarła mu żona Wiktoria z Leszczyńskich. Potocka wojewodzina i generałowa ziem: kijowskich, warszawskiej, leżajskiej, śniatyńskiej, kołomyjskiej itd., pochowana została16 lipca 1732 roku w kościele ojców Jezuitów. Dnia 27 listopada 1736 roku ojcowie Trynitarze, rozbierając dawny kościół drewniany, kazali wykopać ciała zmarłych zakonników i osób świeckich. Wszystkie kości złożyli w dwóch dużych czarno malowanych trumnach i po odprawieniu żałobnego nabożeństwa pochowali w nowym murowanym kościele. Kościół nie został całkowicie wybudowany.
Trynitarze w dalszy ciągu budowali świątynię i budynek klasztorny. W dwa lata po rozebraniu drewnianego kościoła 12 czerwca 1738 roku uroczyście weszli już do zupełnie wykończonego kościoła pod wezwaniem św. Piotra i Pawła Apostołów, bractwa Serca Jezusowego. Tę wspaniałą uroczystość zaszczycił swą obecnością Józef Potocki z żoną Ludwiką Mniszchówną oraz Stanisław Potocki z żoną Heleną Zamojską..Protektorami tegoż bractwa obrani zostali dziedzice miasta. Przy kościele istniały dwa bractwa : od 1728 bractwo św. Trójcy i od roku 1738 bractwo Serca Jezusowego
Późniejsze seminarium i liceum pedagogiczne
W tym też roku dnia 14 czerwca 1738 roku miasto nawiedziło trzęsienie ziemi, ale nie spowodowało strat., dopiero wielkim zagrożeniem dla miasta była połowa sierpnia 1739 roku, kiedy to pod Stanisławów zbliżały się wojska rosyjskie, czyniąc po drodze spustoszenia w Kutach, Horodence, Tyśmienicy i w innych przyległych do Stanisławowa miejscowościach. Rosjanie poczęli szturmować fortecę, ale załoga miejska pod dowództwem gen. Hubdorfa atak rosyjski odparła i zmusiła ich do odwrotu. Na cześć tego zwycięstwa Stanisław Potocki wojewoda smoleński własnym kosztem wzniósł na przedmieściu halickim od północnej strony miasta kamienną statuę Bogarodzicy. OO. Trynitarze przez cały czas spełniali swoje posługi w mieście a ludzie darzyli ich wielkim uznaniem. Ojcowie Trynitarze nie tylko trudnili się wykupywaniem jeńców chrześcijańskich z niewoli pogańskiej, ale też oddawali się naukom. Tak trwało aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku.
Plac Trynitarski
Najpierw po zajęciu Galicji przez Austrię papież Klemens XIV bullą z 21 lipca 1773r. zniósł z powodów politycznej działalności Towarzystwo Jezuitów. Po dziesięciu latach od kasacji Jezuitów dekretem cesarza Józefa II z 17 marca 1783 r. został zniesiony zakon OO Trynitarzy. Dokonując kasację dwóch zakonów Austria przez tę operację zasiliła swój skarb, zabierając fundację króla Jana III, obie kasztelanie Kossakowskiej, fundację Anny z Rysińskich Potockiej w Czortkowie i wiele jeszcze innych fundacji oraz konfiskując mienie kościołów i klasztorów. Zabudowania klasztoru zamieniono najpierw na więzienie, i częściowo na gmach sądowy. Kościół uległ poważnemu uszkodzeniu podczas pożaru w 1868 roku i został rozebrany. W miejscu kościoła powstał plac Trynitarski. W okresie międzywojennym w budynku klasztornym mieściło się seminarium (później liceum) nauczycielskie męskie.-Przed wojną dyrektorem był Władysław Drabik, a uczyli Władysław Begier, Włodzimierz Kamiński, Franciszek Sawicki, Witold Dąbrowski, Aleksander Ilczyszyn,. Wszyscy zginęli pod Pawełczem. Uczyli też dr Stanisław Hamerski zamordowany w szpitalu przy koszarowej, Franciszek Szafrański, Łysiak, Stanisław Sztaba, Nazar, ks.orm. Franciszek Komusiewicz. Uczniem tego seminarium był Kazimierz Piżanowski ojciec autora niniejszego artykułu.
Trynitarze - okładka
Trynitarze: trzewik i bosy
Profesorowie i uczniowie z 1926 r. (a - 290kb)
Profesorowie i uczniowie z 1926 r. (b - 260kb)
Opracował: Rajmund Piżanowski
Na podstawie:
- Sadok Barącz „Pamiątki miasta Stanisławowa”
- Franciszek Waligórski „Szkic histor. stat. miasta Stanisławowa”
- Conventus Trinitariorum – Zacharyasiewicza (urywki – archiwum lwowskie)