Ratusz

Andrzej Potocki wraz z nadaniem miastu przywileju magdeburskiego zobowiązał się wybudować ratusz na własny koszt, który służyć będzie Stanisławowi. Ratusz zgodnie ze strategicznymi planami miał być wybudowany z  wieżą jako najwyższym punktem fortecy i okolicy.

W roku 1666 wybudowano drewniany ratusz. Budowla Ta była tymczasowa, bo już w 1672 ratusz został przebudowany na drewniano - kamienny. Został on wybudowany w środku czterokątnego rynku i miał wygląd baszty z różnymi zagłębieniami. W ratuszu mieścił się sąd i organy władzy samorządowej miasta. Wieża była punktem obserwacyjnym przeciwpożarowym i nie tylko.

W latach 70-90 XVII wieku trwała wojna polsko - turecko - tatarska, która docierała aż do podkarpacia. W 1676 roku z kierunku Kamieńca Podolskiego (Mahomet IV zajął Kamieniec Podolski w 1672 roku) na Pokucie wtargnęła horda turecko - tatarska Ibrahima Paszi. Po drodze zdobył on fortecę Czortkowa, Buczacza i wiele innych, aż stanął pod stanisławowską fortecą szturmując ją. Ratusz z wieżą stał się bastionem obronnym.

Zniszczono więc przedmieścia północno - wschodniej części fortecy, lecz bohaterskie miasto zatrzymało hordy tatarskie i dało czas, możliwości nadesłania pomocy sił polskich, co skończyło się sławetną bitwą pod Żórawnem. Za tę obronę warszawski Sejm w 1677 roku zwolnił mieszkańców Stanisławowa od podatków. Ratusz też bardzo ucierpiał od tego najazdu.

Andrzej Potocki wraz z architektami powziął decyzję rozebrania ratusza i  wybudowanie "trzeciego ratusza", którego budowę zakończono 1695 roku. Sklepienia piętrowe wybudowano i zaprojektowano w formie krzyża z wychodzącymi czterema ramionami, które wychodziły w kierunkach kątów rynku i czterech stron świata.

Zbiegło się to z analogiczną budową rynku w Gusiatyni. Autorem gusiatyńskiego rynku był Benoe i można tak przypuszczać, że budowle te były identyczne. Ratusz był pięciopiętrowy. Na czwartym piętrze na wieży ratusza znajdował się miejski zegar. a na kopule widniała wysoka figura archanioła Michała. W 1825 roku Austriacy zdjęli figurę i umieścili w tym miejscu swego orła. Pod samą galerią była umieszczona figura z blachy przedstawiająca Żyda, który trzymał w rękach chleb z napisem na nim "1 grosz". Było to po to, aby pokazać jak tani jest chleb w Stanisławowie. W ratuszu znajdował się polski magistrat, rada miejska i sąd. Na czele magistratu stał wybieralny wójt, zastępca wójta, czterech ławników i siedmiu radnych. Wykonywali oni również czynności sądowe. Pierwszym wójtem miasta był w. Andruszewski, który urząd ten piastował do samej śmierci. Wójt odpowiadał za stan kasy. na placu obok ratusza odbywały się jarmarki. W przywileju prawa magdeburskiego Jan Kazimierz zezwala miastu w roku na 3 jarmarki tj. 7 maja, w przeddzień św. Stanisława, na cześć patrona ojca i syna Andrzeja, 8 września przed świętem dziewicy Marii i 28 listopada w  przeddzień św. Andrzeja. Jarmarki trwały 4 tygodnie. Sygnał na rozpoczęcie jarmarku nadawał potężny dźwięk z ratuszowego dzwonu. Dzwonił on też na zakończenie jarmarku.

Kiedy Turcy zawładnęli Kamieńcem Podolskim Stanisławów stał się centrum targowym. W końcu XVII wieku przebywali tu bogaci kupcy tacy jak Teodorowicze, Bogdanowicze, Amejrowicze. Oni utrzymywali stosunki handlowe ze Lwowem, Wiedniem , Gdańskiem, Krakowem, Wrocławiem i innymi miastami w Europie. Miasto leżało na wygodnych targowych szlakach łączących Lwów z Czerniowcami. Na "trakcie lisieckim", który łączył Bohorodczany, Nadwórną, "trakt tyśmienicki" który szedł na  Tłumacz przez Dniestr na Podole.

Francuski handlowiec D'Alerac w 1684 roku tak pisał: "Największym, najpiękniejszym miastem na Pokuciu jest Stanisławów … Rynek, budynki, mieszkańcy jak i arsenał przewyższa wszystkie inne. Mieszkańcy grodu to Ormianie, Węgrzy, Wołochy - bardzo bogaci. Co widać po wyglądzie mężczyzn i kobiet a także po jarmarkach, które są  urozmaicone bogactwami i nie ustępują jarmarkom Lwowa i Warszawy. Sprawiedliwie Stanisławów można nazwać sercem Królestwa, choć okolice miasta bardzo zniszczone". Oprócz Węgrów w mieście mieszkało dużo Ormian i Żydów, którzy konkurowali w handlu. Zewsząd na targi do  Stanisławowa przyjeżdżali ludzie. Słychać było tu różne języki: francuski, czeski, turecki, rosyjski, szwedzki, białoruski i wiele innych języków. Różny też był asortyment towarów: bogata zbroja (miecze, szable, pistolety, krymskie i stambułskie łuki), gdańskie wozy, arabskie konie, wina, srebrne naczynia, zagraniczne sukna, przeróżne tkaniny, skóry, buty. Zgodnie z przywilejem Jana Kazimierza mieszkańcy miasta i kupcy nie płacili królewskiego podatku, lecz wszystkie dochody szły do kasy miejskiej.

Oprócz jarmarków za zezwoleniem Jana Kazimierza odbywały się targi piątego dnia czyli w piątek i w niedziele. Targowanie w niedziele i święta zezwalało się po 9 godzinie rano. W podziemiach ratusza znajdowało się wiele pomieszczeń, do których wchodziło się schodami pod fortecznymi umocnieniami. Po i rozbiorze Polski ratusz zajęły austriackie władze. Między innymi na  magazyny mundurowe. Natomiast urzędy zgodnie z poleceniem Józefa II z 1776  roku były reorganizowane. Miastem zarządzał burmistrz, syndycy i asesorzy, którzy sprawowali funkcję polityczną i sądową w mieście. W 1825 roku przez Stanisławów przeszła straszna burza i zerwała wierzchołek ratusza. Podczas remontu umocniono ratusz, odrestaurowano ściany i salę posiedzeń, na ścianach których były napisy oraz fragmenty z historii miasta.

W pierwszej połowie XIX wieku zmienił się wygląd wokoło ratusza. W 1829 roku w Stanisławowie był wyznaczony nowy starosta Kretter, który przyczynił się do  odbudowy miasta. Drogi były wybudowane kamieniem, ulice oświetlone, rozszerzono kanalizację. Wokół ratusza zburzono wszystkie drewniane i stare budynki a na ich miejscu pobudowano nowe. 28 września 1868 roku o drugiej godzinie na ulicy Lipowej wybuchł pożar. W krótkim czasie objął on większą część miasta Doszczętnie spłonął rynek i inne budowle na około ratusza. W ogniu stanął ratusz i wieża. Pozostał tylko żelazny szkielet. Za dwa lata rozpoczęła się druga odbudowa ratusza. Projektantem nowego ratusza był profesor Pokutyński.

4 czerwca 1870 roku uroczyście ułożono kamień węgielny pod fundament, a w nim dokument z tekstem krótkiej historii ratusza oraz staropolskie i  austrougorskie monety i medale. Tego też roku nowy ratusz był wybudowany. Wygląd tej budowli znacznie zmienił się. Podstawy wieży obłożone były marmurem, aż do czwartego piętra. Trzecie piętro było przepiękne z bogatymi przybudówkami. Wieża zakończona była galerią, nad galerią z czterech stron umiejscowiono zegary. Cała budowla była jasno szarego koloru. Odbudowano także centrum miasta. W latach 1869 - 1870 ratusz wraz z innymi budynkami nabył nowy wygląd. Wybuch II wojny światowej przyniósł miastu wielkie straty. Cały rok znajdował się na  pierwszej linii walk. W ruinach leżało mnóstwo budynków. Artyleria ostrzeliwała ratusz. Wokół ratusza ruiny. Odbudowę ratusza rozpoczęto 1928 roku. Projekt budowli wraz z budową było powierzone inżynierowi Treli.

W grudniu 1929 roku został sporządzony kosztorys budowli, a w połowie 1930 roku projekt nowej budowy. W 1932 roku ratusz został wybudowany w nowym wyglądzie, który jest do dzisiaj. To była już piąta budowa ratusza za czas istnienia miasta. Wysokość ratusza wynosi 47 metrów. Znowu w południowo - wschodniej części fundamentu była umieszczona kapsuła w której znajdował się tekst z historii ratusza. Na wszystkich kątach (czwartego) piętra były ustawione brązowe orły.

W 1928 roku kilkadziesiąt metrów dalej od placu rynkowego wybudowano nowy targowy rynek 60 000 m2. Od tego bowiem czasu więcej jarmarków wokół ratusza nie było. Plac ten stał się miejscem odpoczynku mieszkańców miasta.

19 września 1939 roku do Stanisławowa wkroczyli Niemcy, nad ratuszem znowu zawisła groza. Faszyści próbowali wysadzić w powietrze ratusz, lecz ostatecznie zrezygnowali z tego, ponieważ nie mieli czasu, zmuszeni byli wycofać się ze  Stanisławowa, albowiem do miasta wkroczyły wojska sowieckie. W 1957 roku władze ukraińskie po dokonaniu robót remontowych utworzyły w  nim muzeum krajoznawcze.