Zabytki ormiańskie na wystawie historycznej miasta Stanisławowa w 1928 r.

Ponad siedemdziesiąt pięć lat temu, 2 grudnia 1928 r. W salach stanisławowskiej Kasy Oszczędności została uroczyście otwarta wystawa, poświęcona historii miasta Stanisławowa w okresie międzywojennym było to znaczące wydarzenie kulturalne. Po raz pierwszy, a zarazem ostatni w XX wieku, pokazano oryginalne dokumenty, cenne i unikatowe, świadczące o minionej sławie nadbystrzyckiego grodu, o jego rozwoju ekonomicznym i kulturalnym w okresie od XVII do XVIII wieku. Wystawa była również dowodem zainteresowania dziejami miasta. Miała inspirować uczonych i miłośników przeszłości Stanisławowa do dalszej pracy nad jego historią. Niestety, cenne zabytki i pamiątki, przedstawione na wystawie, zostały albo zniszczone, albo rozproszone na skutek zawieruchy wojennej.

Wystawa dokumentowała wiekowe współistnienie czterech najbardziej liczebnych narodowości (nacji, jak mówiono w wieku XVII) i ich współpracę w dziedzinie rozbudowy i obrony miasta, pomnożenia jego bogactw i wpływów, rozwoju jego handlu i kultury. Wszystkie cztery nacje zostawiły liczne ślady swojej działalności, utrwalone w pamiątkach historycznych, zabytkach architektury i sztuki. W latach 20. XX wieku wśród mieszkańców Stanisławowa można było jeszcze spotkać potomków tych, którzy kładli podwaliny pod jego budowę. Wśród nich były znane w jego historii rodziny polskie, ukraińskie, ormiańskie i żydowskie.

Nic dziwnego, że prócz Magistratu i Kasy Oszczędności, patronat nad wystawą, zorganizowaną w Stanisławowskim Muzeum Pokuckim, objęły także miejscowe probostwa greckokatolickie, łacińskie, ormiańskie oraz Wielka Synagoga i żydowskie domy modlitwy. Wysoki poziom organizacyjny zapewnił Komitet Wystawy na czele z doktorem Czesławem Chowańcem. Obok niego działali w nim: Henryk Ertel, Rubin Fahn, znany artysta plastyk prof. Maksymilian Rosenbaum, Mieczysław Sałabaj, inż. Stanisław Trela, długoletni kierownik remontów i konserwacji kościoła ormiańskiego i kolegiaty łacińskiej, Klemens Wein i prof. Jan Wyrzykowski. Organizatorzy wystawy współpracowali ze znanymi naukowcami ze Lwowa i Krakowa, m.in. Z doktorem Aleksandrem Czołowskim i kustoszem Rudolfem Mękickim. Wystawę poparły poważne instytucje naukowe: Archiwum Miejskie Lwowa, Biblioteki Baworowskich, Uniwersytecka, Poturzycka hr. Dzieduszyckich we Lwowie, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ossolineum, Muzeum Narodowe im. Króla Jana III Sobieskiego ze Lwowa, Polska Akademia Umiejętności, Ordynacja hr. Potockich z Łańcuta. Katalog wystawy opracował Czesław Chowaniec. Napisał do niego słowo wstępne, a także podał krótkie opisy zaprezentowanych zabytków. Był on serdecznym przyjacielem Ormian stanisławowskich. Jeszcze w tym samym roku opublikował monografię Ormianie w Stanisławowie w XVII i XVIII wieku, wydaną na wysokim poziomie edytorskim z licznymi fotografiami i rycinami. Podobny poziom edytorskim wyróżniał Katalog wystawy wydany w nakładzie 500 egzemplarzy. 100 z nich uzupełniono fotografiami wykonanymi pod kierownictwem prof. Rosenbauma w pracowni fotograficznej przy Muzeum Pokuckim.

Na wystawie przedstawiono 147 eksponatów, tematycznie podzielonych na dziesięć działów, a mianowicie:

Wśród wystawionych zabytków uwagę zwracała spora grupa pamiątek, dzieł sztuki i dokumentów historycznych przedstawiających wkład nacji ormiańskiej w rozwój gospodarczy i kulturę Stanisławowa. Te dokumenty, przywileje, rękopisy, druki do dnia dzisiejszego mają bardzo istotne znaczenie dla badań nad dziejami Ormian stanisławowskich, ich pochodzeniem i stanem majątkowym, jak również nad historią parafii ormiańskiej. Z przedstawionych 147 pamiątek - 45 (30,6%) pochodziły ze zbiorów parafii ormiańskiej lub niegdyś do niej należących. Najbardziej ciekawe rękopisy ormiańskie pochodziły ze zbiorów Ossolineum we Lwowie i z archiwum miasta Stanisławowa. Część rękopisów zebrał i uratował od zagłady ksiądz prałat Franciszek Komusiewicz, proboszcz parafii stanisławowskiej, kustosz sanktuarium Matki Bożej Łaskawej. Ten gorliwy duszpasterz i stróż tradycji ormiańskich, objął opiekę nad parafią w 1919 roku. Zaraz też zatroszczył się o cenne zabytki związane z historią kościoła ormiańskiego, które udało mu się odnowić. Ksiądz Komusiewicz założył też bibliotekę parafialną. Tak o tym pisał dr Józef Zieliński: "biblioteka w samą porę dostała się w opiekuńcze ręce ks. Komusiewicza. Księgozbiór ten liczący z górą 500 dzieł, przedstawiał się do niedawna po prostu rozpaczliwie. Bardzo cenne niejednokrotnie księgi ormiańskie stłoczone w jednej szafie, w miejscu wilgotnym i ciemnym byłyby padły niechybnie ofiarą zniszczenia gdyby nie ksiądz Komusiewicz, który w samą porę nimi się zaopiekował. Przeniósł cały zbiór do budynku mieszkalnego, osuszył je, odkurzył i przewietrzył, umieścił zbiór w osobnej szafie… Stare ormiańskie druki, a szczególnie ormiańskie rękopisy, które są rzadkością nie tylko w Polsce, ale i w środkowej Europie, dalej rzadkie dziś także druki polskie, szaty liturgiczne, odrestaurowane portrety, obrazy i cenne rzeźby… Ciekawi zobaczyć mogą w prywatnym mieszkaniu ks. Komusiewicza starannie zebrane i umiejętnie rozwieszone w osobnych grupach fotografie cenniejszych szczegółów architektury wewnętrznej i zewnętrznej kościoła (ormiańskiego), wszystkich niemal rzeźb, portretów, obrazów, tkanin, iluminowanych rękopisów, starych naczyń liturgicznych, fresków itd. … Są to bezcenne wprost dokumenty naszej przeszłości kulturalnej i z nią tak silnie związanej kultury naszych Ormian stanisławowskich". Ze wspomnianego zbioru ks. Komusiewicza na wystawie zaprezentowano następujące rękopisy: księgę chrztów parafii ormiańskiej z 1703 roku, księgę zmarłych parafii ormiańskiej z 1715 roku, ewangeliarz ormiański ręcznie pisany z 1551 roku, XVI-wieczne żywoty świętych, pisane po ormiańsku, XVII-wieczny iluminowany "Modlitewnik chóralny ormiański", "Ewangeliarz ormiański" z drugiej połowy XVII wieku, pisany na pergaminie i bogato iluminowany oraz pontyfikat ormiański z początku XVIII wieku. Z lwowskiego Ossolineum pokazano: księgę sądową nacji ormiańskiej w Stanisławowie z lat 1681-1689, a także Inwentarz m. Stanisławowa nacyi polskiey, Ruskiey, Ormiańskiey oraz Synagogi tak we mieście jako y po przedmieściach mieszkających, po powietrzu spisany y weryfikowany na r.P. 1770. Z kolei archiwum miasta Stanisławowa udostępniło Księgę sądu Ormiańskiego z lat 1742 - 1753. Wystawione rękopisy były nie tylko cennymi świadkami historii Ormian stanisławowskich, lecz również dziełami sztuki ormiańskiej. Ewangeliarz z 1551 roku miał być według tradycji przywieziony do miasta przez pierwszych przybyszów ormiańskich. Żywoty świętych były ozdobione licznymi kolorowymi inicjałami zamieszczonymi tak w samym w tekście, jak i na marginesach. Modlitewnik chóralny, jak również ewangeliarz z drugiej połowy XVII wieku były bogato iluminowane. Na ostatniej stronie tego ostatniego znajdowała się notatka ks. Stefana Roszki (1670-1739), proboszcza i dziekana stanisławowskiego, wybitnego ormianisty, pisarza i językoznawcy pisana w języku ormiańskim w roku 1706: "Te księgi święte z ziemi ruskiej w kraju Lechistan napisali Tumanyan ze swym synem na wieczną pamiątkę kościoła stanisławowskiego". Pontyfikał ormiański był dziełem tegoż ks. Stefana Roszki na pierwszej stronie zachowało się oryginalne zatwierdzenie jego tekstu przez ks. arcybiskupa Jana Tobiasza Augustynowicza z dnia 15 kwietnia 1728 roku. Księgi parafialne, jak również i inwentarze zawierały informacje statystyczne dotyczące gminy ormiańskiej w XVII - XVIII w., w tym nazwiska wszystkich znaczniejszych rodzin, wójtów, rajców, księży. Na podstawie tychże dokumentów Cz. Chowaniec ułożył listę wójtów stanisławowskiej nacji ormiańskiej, na której znalazło się 20 nazwisk: Aksenty Łazarowicz -1679, Grzegorz Romaszkiewicz - 1681-4, Aksenty Łazarowicz - 1685, Kasper Tumanowicz - 1687-8, , Jakób Grzegorzowicz - 1689, Kasper Tumanowicz - 1690-96, Teodor Bogdanowicz - 1697-8, Samuel Issay Grzegorzowicz - 1699, Donik Antonowicz - 1700, Theodor Bogdanowicz - 1701, Donik Antonowicz - 1702, Zacharjasz Romaszkiewicz - 1703-5, Issay Grzegorzowicz - 1706-9, nie znany - 1710-16, Krzysztof Cetwarłowicz - 1717, Krzysztof Jakubowicz - 1719, nie znany - 1720-22, Krzysztof Jakubowicz - 1723-29, nie znany - 1730-35, Krzysztof Jakubowicz -1736-39, Wartan Mikołajewicz - 1740, Michał Amirowicz - 1741-45, Krzysztof Jakubowicz - 1746-48, Mikołaj Wartanowicz - 1749-50, Michał Amirowicz - 1751-52, Mikołaj Wartanowicz - 1753-59, Grzegorz Theodorowicz - 1760, Kajetan Theodorowicz - 1761, Mikołaj Wartanowicz - 1762-66, Augustyn Torosiewicz - 1767-8, Mikołaj Wartanowicz -1769-70, Józef Torosowicz - 1771-72, Walerjan Rosko Bogdanowicz - 1773, Mikołaj Wartanowicz - 1774-5, Józef Torosowicz - 1776, Bogdan Stefanowicz Kamieńczanin -1777, Deodat a Christoph Bogdanowicz - 1778-86 

Jeden z tychże wójtów, Józef Torosowicz w dniu 21 kwietnia 1776 roku na rozkaz Gubernium lwowskiego sporządził "autentycznie i pod pieczęcią" Sumariusz obywatelów i kupców tut. nacyi ormiańskiej, w którym podano nie tylko nazwiska kupców ormiańskich lecz ich zajęcia, czyli "handlów każdego z osobna, w spółkach prowadzących firmę". Z tego źródła można się było dowiedzieć, iż prawie wszyscy kupcy brali udział w handlu końmi i wołami wołoskimi, wypasali wielkie stada w Mołdawii i Besarabii i sprzedawali bydło do Niemiec, do dalekiej Bawarii. Na tenże temat czytamy u Szarłowskiego: "jeździli wówczas kupcy do Besarabii, Budziaków, Multan, nad morze Czarne i Warnę szukając sprzyjających do wypasu okolic". Wśród kupców ormiańskich w roku 1776 prym wiedli bracia Bogdan i Jan de Stefan Bogdanowicze, Grzegorz Krzeczunowicz, Kajetan Theodorowicz, bracia Michał i Walerian de Christoph Bogdanowicze, Józef Torosowicz, Augustyn Torosowicz, Mikołaj Janowicz Cywadziech, bracia Kajetani Bogdan Bołoz Antoniewicze, Kajetan Donigiewicz, Bogdan Krzeczunowicz Sutor, Jakub Axentowicz, Zachariasz de Sołtan Apkarowicz, bracia Teodor i Bernard de Dawid Bogdanowicze, Grzegorz Antoniewicz Trzyszeląg.

Wśród przywilejów, które dotyczyły Ormian zaprezentowano dwa: przywilej króla Jana III Sobieskiego wystawiony w kwietniu 1677 roku i "Zapis Józefa Potockiego H[etamana] W[ielkiego] K[oronnego] dla kościoła Ormiańskiego" z dnia 24 czerwca 1748 roku. Pierwszy z nich pochodził z biblioteki Poturzyckiej hr. Dzieduszyckich, drugi zaś był własnością parafii ormiańskiej w Stanisławowie.

Dział V "Portrety i obrazy" w znacznej mierze złożony był z pamiątek ormiańskich. Walorami artystycznymi wyróżniał się wykonany na drzewie olejny portret trumienny Krzysztofa Roszko - Boganowicza (1686 - 1767) mieszczanina nacji ormiańskiej. J. Petrus błędnie uważa, że K. Roszko-Bogdanowicz był wójtem gminy ormiańskiej, podobnie M. Gębarowicz pisze o nim jako "ostatnim wójcie nacji ormiańskiej w Stanisławowie". Jednak ułożony przez Chowańca "spis wójtów" nie potwierdza tegoż stwierdzenia, tym bardziej, że ten zmarł w 1767 r., a ostatnim wójtem ormiańskim w latach 1778 - 1786 był Deodat a Christoph Bogdanowicz, który pochodził nawet z innej linii Bogdanowiczów niż Roszko-Bogdanowicze.

Na wystawie zaprezentowano cztery portrety arcybiskupów. Portret Jakuba Waleriana Tumanowicza pędzla E. Bielawskiego wykonany był dla parafii stanisławowskiej w 1794 roku, czyli pięć lat wcześniej niż portret dla galerii w pałacu arcybiskupów we Lwowie. Pozostałe portrety przedstawiały arcybiskupa Samuela Cyryla Stefanowicza, dwóch nieznanych arcybiskupów z XVIII wieku, księdza Jakuba Warteresiewicza, proboszcza z Tyśmienicy i wikariusza stanisławowskiego (zm. 1732 r.), księdza Jakuba Manugiewicza proboszcza stanisławowskiego i oficjała apostolskiego na Pokuciu (zm. 1774 r.) i o. Leona Trynitarza wizytatora prowincji polskiej (zm. około 1780 r.). Wśród obrazów religijnych znajdowały się: "Święty Grzegorz Oświeciciel Armenii" (XVII wiek, własność ks. Komusiewicza), namalowany na drzewie, "Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus" (XVI-XVII wiek z dawnego kościoła trynitarzy), namalowany na koźlej skórze, "Głowa Chrystusa" (XVII-XVIII wiek), "Judyta z głową Holofernesa", a także XVIII-wieczny obraz Marcina Sobieszczańskiego "Chrystus na Krzyżu z klęczącą Marią Magdaleną". Wyróżniał się wśród nich XVIII-wieczny obraz "Pokłon Trzech króli". Wszystkie obrazy pochodziły z kościoła ormiańskiego w Stanisławowie. Współcześni badacze dziejów tego kościoła o niektórych z nich nie wspominają.

Na wystawie przedstawiono również osiem portretów hrabiów Potockich z różnych muzeów, kościołów lwowskich i stanisławowskich.

Także wśród rzeźb dominowały dzieła o rodowodzie ormiańskim. Osiem XVIII- wiecznych drewnianych, polichromowanych rzeźb stanowiło część dekoracji artystycznej kościoła ormiańskiego. Całość wystroju rzeźbiarskiego, zdobiącego wnętrza świątyni, składała się z zespołu trzydziestu siedmiu barokowych figur świętych. W latach 1924-1928 wszystkie rzeźby poddano gruntownej renowacji, a na wystawie pokazano figury św. Anny (złocona, wysokość 135 cm), św. Jana Nepomucena (o charakterze ludowym, polichromowana, wysokość 135 cm), nieznanego Apostoła (złocona, wysokość 135 cm) i Pustelnika (św. Onufrego?, wysokość 135 cm). Wystawiono również XVII-wieczną, rzeźbioną w drzewie polichromowaną chrzcielnicę. Z tego czasu pochodziła także kompozycja "Chrzest Chrystusa" (wysokość 34 cm). XVIII-wieczny rodowód miały alegoryczne rzeźby: "Nadzieja" i "Miłość" oraz kompozycja "Chrystus zmartwychwstały". Wszystkie rzeźby stanowiły własność kościoła ormiańskiego. W tymże dziale przedstawiono również posągi Stanisława Rewery i Jędrzeja Potockich wykonane z drzewa lipowego i polichromowane. Obydwa stały przy katafalku podczas pogrzebu Józefa Potockiego.

Rzeźba ludowa reprezentowana była przez trzy stare polichromowane figury: "Męka Pańska" o wymiarach 62, 68 i 90 cm (ze zbiorów Muzeum Pokuckiego). Dwa małe 25 centymetrowe aniołki pochodziły z kościoła parafialnego w Buczaczu (dzieła J. J. Pinsla).

Wśród paramentów liturgicznych i kobierców znaczna część pochodziła z kościoła ormiańskiego. Cennym zabytkiem sztuki ormiańskiej była kapa ks. Jakuba Warteresiewicza, haftowana barwnym jedwabiem w kwiaty. Szlak i kapiszon były haftowane wypukle, srebrem z ornamentami wschodnimi. W tej kapie ks. Warteresiewicz został pochowany w roku 1732. Jednakże 1855 roku kapę wyjęto z trumny i złożono w skarbcu kościoła ormiańskiego z XVII wieku pochodził biały ornat, haftowany złotem i srebrem na wypukło, w ornamenty staroormiańskie. Drugi XVIII-wieczny ornat był wykonany z polskich pasów litych. Również z tego samego wieku pochodziły: antependium haftowane jedwabiem przez Ormianki stanisławowskie (110 x 70 cm) i kobierzec (440 x 500 cm) obramowany szlakiem z 30 pól. Według tradycji każde pole wyszywane było przez inną mieszczankę nacji ormiańskiej.

Złotnictwo ormiańskie reprezentowały przedmioty liturgiczne: dwie monstrancje, wotum ze św. Wincentym, XVII-wieczna szkatułka srebrna trybowana w ornament liściasty z lwem na wieczku, o wymiarach 10 x 7 x 8 cm. Wotum ze św. Wincentym o wymiarach 33 x 26 cm było trybowane w srebrze i pochodziło z 1748 roku. Ofiarowane zostało przez miasto Stanisławów, o czym świadczył napis: "Honorowi Nayosobliwszego od ognia i powietrza patrona Św. Wincentego Miasto Stanisławów to votum dedicuie za staraniem Sław p. p Antoniego Baranowskiego y Krzysztofa Jakubowicza woytów miasta tego A.D. 1748. 16 luty". Krzysztof Jakubowicz był wójtem nacji ormiańskiej w roku 1719 i w latach: 1723-29, 1736-39, 1746-48. Według przywileju króla Jana III Sobieskiego z 1677 roku wójta obierano corocznie. Zdarzały się często reelekcje tych wójtów, którzy cieszyli się powszechnym zaufaniem. Wskutek tego "niektórzy z nich jak Kasper Tumanowicz, Krzysztof Jakubowicz, Mikołaj Wartanowicz i inni po kilkanaście lat na tym urzędzie siedzieli".

Na specjalną uwagę zasługiwały dwie monstrancje trybowane w srebrze i pozłacane. Pierwsza z nich, okazałych wymiarów z ornamentem o motywach wschodnich, podarowana została kościołowi ormiańskiemu w Tyśmienicy w roku 1742 przez Izaaka i Grzegorza Theodorowiczów-Maramoroszów, o czym świadczył napis: "Izaak et Gregoris Theodorowicze Maramorusz Anno D. 1742 donaverunt pro eclesia Armenorum civitatis Tisminiensis". Na drugiej monstrancji znajdował się napis: "Jakub Warteresiewicz, proboszcz tyśmienicki sprawił r. 1712". o duchownym ormiańskim ks. Jakubie Warteresiewiczu nie ma żadnej wzmianki, nawet w dokładnym Słowniku biograficznym duchownych ormiańskich w Polsce autorstwa ks. Tadeusza Zaleskiego. Dlatego podajemy najważniejsze wydarzenia z jego życia.

Ks. Jakub Warteresiewicz pochodził z zamożnej szlacheckiej rodziny ormiańskiej. Urodził się w 1655 roku w Kamieńcu Podolskim. Jego rodzicami byli Zofia i Warteres. Po zdobyciu Kamieńca Podolskiego przez Turków Jakub Warteresiewicz, jak i inni Ormianie był wypędzony z miasta rodzinnego i przez jakiś czas przebywał w Macedonii. Później w Ziemi Świętej i Persji. W 1680 roku szczęśliwie powrócił do Polski, gdzie zastał swoich rodziców w Tyśmienicy. Wstąpił do papieskiego kolegium teatynów we Lwowie. Do Tyśmienicy wygnańców kamienieckich sprowadził w roku 1679 Dominik Potocki, który wystawił dla nich kościół drewniany i uposażył probostwo. W roku 1684 Dominik Potocki naznaczył proboszczem tyśmienieckim ks. J. Warteresiewicza. Jak informuje ks. Sadok Barącz, "w r. 1713 zrzekł się dobrowolnie probostwa ks. Jakób Warteresiewicz, a jego miejsce zajął ks. Grzegorz Amirowicz, który metryki po ormiańsku pisać zaczął". W tymże 1713 roku arcybiskup Jan Tobiasz Augustynowicz mianował ks. J. Warteresiewicza proboszczem w Kamieńcu Podolskim. W rodzinnym mieście ksiądz przebywał do 1717 roku. W latach 1717-1730, według J. Zielińskiego, "Jakób Warteresiewicz, penitencjariusz był wikariuszem ormiańskiej parafii w Stanisławowie. ks. J. Warteresiewicz zmarł dnia 20 października 1732 roku. ks. Sadok Barącz pisze, "iż był zmarły znany z bogobojności a ostrości żywota, który za życia dobrym przykładem przyświecał współbliźnim, a po śmierci przez cudowną Łaskę Najwyższego dopomagał wzywającym jego przyczynę" Nie tylko ks. Warteresiewicz, lecz i niektórzy inni księża ormiańscy ze Stanisławowa zostali pominięci przez współczesnych badaczy. Dlatego też podaję spis administratorów i proboszczów kościoła parafialnego obrządku ormiańskiego ułożony przez Józefa Zielińskiego w roku 1933:

1) Józef z Persji zw. Wschodnim 1665 - 1666; 2) Grzegorz Balsam - Balsamowicz 1666 - 1680 ?; 3) Krzysztof Zachnowicz 1680 ? - 1718; 4) Stefan Stefanowicz Roszka 1718 - 31 X 1739; 5) Jakób Manugiewicz 1739 - 1771 ?; przed mianowaniem nowego proboszcza w latach 1771 - 1775 byli wikariuszami: Mikołąj Krzysztofowicz, Augustyn Kirkorowicz, Dominik Antoniewicz; 6) Dominik Bołoz Antoniewicz 1775 - 1795; Antoni Bołoz Antoniewicz 1795 - 1815; 8) Antoni Borkowski 1816 - 1837; 9) Filip Haywas 1837 - 1865; 10) Isaak Isakowicz 1865 - 1882; 11) Michał Romaszkan 1882 - 1916; 12) Bronisław Limanowski, administrator 1916 - 1919; Franciszek Komusiewicz.

Spis wikariuszy Kościoła ormiańskiego w Stanisławowie ułożył również dr Zieliński:

l) Jakób Warteresiewicz, penitentiarius, 1717-1730; 2) Szymon Torosowicz? 1722; 3) Jerzy Kistoturowicz 1715; 4) Jan Bogdanowicz 1732; 8) Jakób Manugiewicz 1734-1737, później jako vicepraepositus; 6) Jan Zarugiewicz Chaso 1738; 7) Grzegorz Hankiewicz Chaso 1739; 8) lgnacy Stefanowicz 1739; 9) Mikołaj Krzysztofowicz 1739-1788; 10) Grzegorz Bogdanowicz 1743; 11) Teodor Roszka 1745; 12) Kazimierz Manugiewicz 1749; 13) Kajetan Kossa 1749; 14) Mikołaj Donigiewicz 1749; 15) Paweł Suchasiewicz 1750; 16) Teodor Krzysztofowicz 1757; 17) Tomasz Wartanowicz 1759; 18) Stefan Krzysztofowicz 1763; 19) Kajetan Manugiewicz 1764-1770; 20) Augustyn Kirkorowicz 1769; 21) Stefan Roszka Bogdanowicz 1770; 22) Dominik Antoniewicz 1772; 23) Jan Moszoro 1775; 24) Grzegorz Jakubowicz 1779; 25) Jan Amirowicz 1781-1805, proboszcz obertyński; 26) Michał Torosiewicz 1784-1825?: 27) Antoni Antoniewicz 1785-1794; 28) Michał Aksentowicz 1785; Jan Garabed Nygiesarian 1796; Ksawery Zachariasiewicz, wikary katedralny 1802; Melchior Sahagiewicz, wikary katedralny 1802; 29) Dominik Łukasiewicz 1809; 30) Ignacy Stefanowicz 1841; 31) Kajetan Brzeziński 1842; 32) Isaak Isakowicz 1851- 1865; 33) Antoni Lewandowski 1853.

Na wystawie historycznej miasta Stanisławowa pokazane zostały jeszcze takie zabytki jak: rysunek XVII-wiecznej pieczęci miejskiej nacji ormiańskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego Króla Jana III Sobieskiego we Lwowie; XVIII-wieczne berło brackie ze skarbca kościoła ormiańskiego w Stanisławowie i XVII-wieczny fotel barokowy z gobelinowym obiciem, który służył prawdopodobnie "protonotarjuszom papieskim dla kościołów ormiańskich na Pokuciu".

Wystawa odniosła wielki sukces i wywołała zainteresowanie nie tylko w Stanisławowie. Znaczną część zabytków ormiańskich z tejże wystawy pokazano w 1932 roku na wystawie zabytków ormiańskich we Lwowie. Pod tym względem udział parafii i społeczności ormiańskiej miasta Stanisławowa w wystawie w rodzinnym mieście można uznać za próbę generalną przed wystąpieniem na ogólnoormiańskiej wystawie lwowskiej.

W niniejszym artykule zostały dokładnie omówione tylko zabytki ormiańskie. Inne artykuły powinny opisać wystawione tam zabytki polskie, ukraińskie i żydowskie, gdyż każda z tych nacji wniosła wkład w historię, rozwój i kulturę miasta Stanisławowa.