Mieszczańskie towarzystwa istniały w Stanisławowie przed pierwszą wojną światową, lecz rozbite były na kilka dość prężnie działających w mieście organizacji.
Wybuch wojny przez kilka lat powstrzymał ich dalszą działalność. Jednak natychmiast po wycofaniu się wojsk rosyjskich ze Stanisławowa 15 października 1918 roku - jeszcze przed zakończeniem wojny, zebrali się w ratuszu przedstawiciele, istniejących organizacji mieszczańskich zwłaszcza „Gwiazdy” i „Koła Mieszczan” w celu powołania towarzystwa. Na tym zgromadzeniu jednomyślnie uchwalono akt połączenia wszystkich rzemieślniczych towarzystw.
Wybrano zarząd, ustalono projekt nowego statutu i określono nową nazwę organizacji: „Zjednoczenie Mieszczan Polskich w Stanisławowie”. Pierwsze zebranie organizacyjne zwołano na dzień 15 listopada 1918 roku. Do zebrania jednak nie doszło, albowiem na Stanisławów spadł okrutny los, związany z wojną.
Oto dnia 1 listopada mieszkańcy Grodu Rewery nagle znaleźli się pod nową samozwańczą władzą ukraińskiej narodowej rady. Wówczas przed polskim mieszczaństwem stanęły inne kłopoty i pilniejsze zadania. Przyznać należy, że stanisławowskie mieszczaństwo świetnie spełniło swą rolę, albowiem z całkowitym oddaniem stanęło na wysokości swego zadania. Potrzebującym udzielali pomocy finansowej, pospiesznie organizowali zaopatrzenie w żywność i odzież dla wszystkich, którzy odmówili podporządkowania się samozwańczej władzy ukraińskiej. To był właśnie protest, jaki w tym czasie mógł polski urzędnik i inteligent wyrazić przeciwko nowopowstałej okupacji ukraińskiej. Akcją pomocy mieszkańcom Stanisławowa zajął się, natychmiast powołany, Polski Komitet Powiatowy.
Kiedy tylko minęła wojenna zawierucha i Stanisławów uwolniony został z rąk ukraińskich, dwa towarzystwa mieszczańskie: „Koło Mieszczan” i „Towarzystwo św. Józefa” na walnym zebraniu w dniu 20 marca 1921 roku, które odbyło się w sali przy ulicy Romanowskiego 19 uchwalili nowy statut „Zjednoczenia Mieszczan Polskich” w Stanisławowie. Wówczas dokonano wyborów do pierwszego zarządu nowego towarzystwa. Prezesem został wybrany Włodzimierz Dąbrowski, a wiceprezesami obrano Juliusza Salwacha i Antoniego Zajączka.
„Zjednoczenie Mieszczan Polskich” z roku 1923
Kiedy tylko minęła wojenna zawierucha i Stanisławów uwolniony został z rąk ukraińskich, dwa towarzystwa mieszczańskie: „Koło Mieszczan” i „Towarzystwo św. Józefa” na walnym zebraniu w dniu 20 marca 1921 roku, które odbyło się w sali przy ulicy Romanowskiego 19 uchwalili nowy statut „Zjednoczenia Mieszczan Polskich” w Stanisławowie.
„Zjednoczenie Mieszczan Polskich” z roku 1923
stoją od lewej: I. Jakubowski, St. Szwabowicz, Chmiel, St. Winiarski, Wł. Kwaśniewski, J. Huczyński, St. Koszowski, J. Flendrich, F. Burda, M. Skowroński, St. Rudawski
siedzą: L. Ojak, Fr. Leszczyński, M. Łukasiewicz, Wł. Drabik, W. Miksiewicz, inż. K. Macura, A. Adamiak, T. Chodorowicz, Wł. Dąbrowski, A. Wojtych, Ł. Toronczak, A. Flendrich, F. Wojtych
Początkowo Towarzystwo miało kłopoty lokalowe aż w 1921 roku Zjednoczenie opuściło budynek Kasyna i na jakiś czas znalazło pomieszczenie w lokalu przy ul. Romanowskiego 21, przerobionym ze stajni. Po dwóch latach w 1923 r., lokal ten oddali do użytku dla założonej Bursy Rzemieślniczej a sami przenieśli się o jeden dom dalej, do dawnego Ioka1u Towarzystwa św. Józefa przy ul. Romanowskiego 19. Dzięki pomocy Miejskiej Kasy Oszczędności i Magistratu wszystkie posiadłości, będące w posiadaniu Towarzystwa:
Wielka sala Zjednoczenia Mieszczan Polskich
Dom przy ul. Romanowskiego 19, dom przy ul. Trzeciego Maja 26 oraz dwie parcele przy ul. Szajnochy sprzedano magistratowi, Kołu TSL i prywatnym osobom. Za uzyskaną kwotę 30.500 zł. i dzięki uzyskaniu pożyczki z Kasy Oszczędności, kupiono w 1924 roku 85% kamienicy przy ul. Sapieżyńskiej 18. W roku 1930 sprzedano drugi dom przy ul. Romanowskiego 21 i za pozyskaną kwotę 3.500 dolarów wykupiono pozostałą część 15% przy ul. Sapieżyńskiej. Uzyskanie odpowiedniego pomieszczenia umożliwiło Towarzystwu należyte rozwinięcie swej działalności wśród polskiego mieszczaństwa.
Towarzystwo przyczyniało się do opieki nad dorastającą młodzieżą rękodzielniczo-handlową. Działając wspólnie w z TSL, oraz Związkiem Młodzieży Katolickiej - Zjednoczenie dawało młodzieży troskliwą opiekę kulturalno-oświatową. Organizowało obchody narodowe, upamiętniające historyczne rocznice oraz pamięć wielkich Polaków. Nieśli pomoc podupadłym, potrzebującym pomocy członkom towarzystwa. Przy ul. Romanowskiego 21 otwarto dla młodzieży Bursę a kiedy okazała się za mała przystąpili do wybudowania nowej. Budowa nowego gmachu Bursy przy ulicy Sobieskiego została ukończona w 1932 roku.
W roku 1933 skład Zarządu Towarzystwa przedstawiał się następująco:
Prezes: Włodzimierz Dąbrowski
Wiceprezesi: Leon Ziobrowski (dyr. Kasy Oszczędnościowej)
Wilhelm Miksiewicz
Tadeusz Chowaniec (właściciel drukarni)
Członkowie Zarządu
Wacław Chowaniec (prezydent miasta- poseł)
Marian Antoniak (wł. pracowni rzeźbiarsko-kamieniarskiej) - skarbnik
Flendrich (starszy cechu szewców)
Wincenty Fiderkiewicz
dr Stanisław Hendrychowski (naczelnik wydziału magistratu)
Ignacy Jakubowski (właściciel zakładu ślusarskiego)
Władysław Kostrakiewicz (kupiec, kontroler Tow.)
Jan Manik (właściciel fab. Wędliniarskiej - kontroler Tow.)
Józef Pieniążek (kaflarz-członek honorowy Tow.)
Stanisław Rudawski (mistrz krawiecki)
Stanisław Szwabowicz (nacz. wydziału w magistracie - sekretarz)
Kazimierz Sehweisser (prezes Stow. Kupców Polskich)
Mieczysław Soproń (mistrz tapicerski)
Franciszek Wojtych (starszy asesor kolej.)
Kazimierz Zimmerman (wł. fabryki wędliniarskiej)
Zastępcy:
Adolf Brzoza (kupiec-księgowy Tow.)
Bolesław Biel (bibliotekarz, ślusarz)
Leopold Konarski (urzędnik kolej.)
Ignacy Malc
Kazimierz Popowicz (zast. Sekr. )
Władysław Kwaśniewski (bibliotekarz)
Mieczysław Pelz (tapicer)
ks. Marian Barg (prefekt Bursy)
Stanisław Skowroński
Eugeniusz Różański (chorąży)
Ignacy Nitka (chorąży)
Działalność Zjednoczonego Towarzystwa Mieszczan Polskich w Stanisławowie trwała aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Okres panowania w Stanisławowie Sowietów, Niemców i nacjonalistycznych Ukraińców ukaże się naszym serwisie w najbliższym czasie.
Opracował: Rajmund Piżanowski
na podstawie: „Księgi Pamiątkowej Mieszczaństwa Polskiego w Stanisławowie”
„Kuriera Stanisławowskiego” (roczniki: od 1920-1938)
Udostępniono: Archiwum Ivano-Frankivsk, Lwów,Tarnopol
Ostatnie...