W IV. kwartale 1924 prowadzono dalsze roboty około uporządkowania mogił na cmentarzach wojennych wojny światowej w Stanisławowie, przedmieście Knihinin-Kolonja i w Stryju.

W Stanisławowie zastanowiono z dniem 31. października 1924 roboty około uporządkowania mogił, rozpoczynając z dniem 1. listopada 1924 w myśl reskryptu Ministerstwa Robót Publicznych z 20.września 1923 L. 1218 ekshumację zwłok żołnierzy pogrzebanych na rozrzuconych cmentarzach wojennych w Stanisławowie i przedmieściach. - w Stryju zastanowiono roboty około uporządkowania mogił dnia 15. listopada 1924 nastały mrozy, które na  dalszą pracę nie pozwalały.

W powyższym okresie sprawozdawczym wykonano:

Ponadto na wyżej wymienionych cmentarzach oczyszczono ścieżki działowe między mogiłami, jak również wyplantowano drogi główne, prowadzące do poszczególnych działów 

w Stanisławowie /Knihinin-Kolonja/...	260 m2
w Stryju	1272 m2
razem 1532 m2

Roboty ekshumacyjne rozpoczęto z dniem 1. listopada 1924 zaczynając od miasta Stanisławowa i przemieści jego, na których znachodziło się 8 cmentarzy wojennych, na przeniesienie których zezwoliło Ministerstwo Robót Publicznych reskryptem z 20. września 1923 L. 1218/ G.W. pod warunkiem o ile strony zainteresowane poniosą przynajmniej połowę kosztów.

W Stanisławowie zastanowiono z dniem 31. października 1924 roboty około uporządkowania mogił, rozpoczynając z dniem 1. listopada 1924 w myśl reskryptu Ministerstwa Robót Publicznych z 20.września 1923 L. 1218 ekshumację zwłok żołnierzy pogrzebanych na rozrzuconych cmentarzach wojennych w Stanisławowie i przedmieściach. - w Stryju zastanowiono roboty około uporządkowania mogił dnia 15. listopada 1924 nastały mrozy, które na  dalszą pracę nie pozwalały.

W prawdzie dążeniem poprzedniego kierownika tutejszego Referatu w porozumieniu z przedstawicielstwem Magistratu było, by dla miasta Stanisławowa utworzyć zupełnie nowy cmentarz wojenny - jednak pertraktacje odnośne spowodowały jedynie zwłokę. Po bliższem bowiem zbadaniu sprawy okazało się, że Magistrat miasta Stanisławowa nie posiada odpowiedniego miejsca na cmentarzu miejskim, ani też żadnego gruntu nadającego się pod cmentarz wojenny, zaś nabycie gruntu od prywatnych właścicieli o zapotrzebowanej powierzchni około 2 ha. Pociągnęłoby za sobą znaczne koszta, niemożliwe do pokrycia tak przez strony prywatne jak i Referat Grobownictwa wojennego z powodu nader skromnych rozporządzalnych kredytów grobownictwa.

Wobec tego tutejszy Referat przed, ułożeniem planu ekshumacji na rok 1924/25 postanowił znajdujące się w Stanisławowie i na przedmieściach 8 cmentarzy wojennych a, mianowicie:

1. przy gazowni miejskiej / ul.Batorego /,
2. na boisku Kasy Oszczędności,
3. na cmentarzu Knihinin - Kolonja,
4. przy cerkwi Knihinin wieś,
5. przy cerkwi Knihinin Górka ,
6. na gruncie Filipa Liebermanna /rafineria spirytusu/
7. na gruncie gr. -kat. Kapituły
8. na cmentarzu miejskim, prócz większej: ilości mogił pojedynczych rozrzuconych po polach i ogrodach zmniejszyć do 4 cmentarzy ewentualnie do 3 cmentarzy przez  zatrzymanie:
   1/ cmentarza wojennego, zajętego przez władze zaborcze na gruncie gr.-kat. kapituły, położonym wzdłuż oparkanienia cmentarza o powierzchni około 3.400 m2, na którym było 317 mogił oraz odpowiednie miejsce, między mogiłami dla grzebania zwłok ekshumowanych, tuż za parkiem cmentarza miejskiego znajdują się również mogiły wojenne, przeto po przeprowadzeniu uporządkowania i oparkanienia cmentarza na tym gruncie, będzie moż1iwe połączenia z cmentarzem miejskim przez otwarcie istniejącej bramy, wchodowej z cmentarza miejskiego na ten cmentarz wojenny a tym sposobem ułatwić dostęp dla publiczności od głównej ulicy miasta Stanisławowa.
   2/ Cmentarza, wojennego, na przedmieściu Stanisławowa Knihinin-Kolonja, który znajduje się na cmentarzu gminnym, oraz 
   3/ dla części Stanisławowa przedmieścia Knihinin miasto na cmentarzu parafialnym tegoż przedmieścia.
   I w rzeczywistości przez rozwiązanie w ten sposób powyższej sprawy, dało się rozpocząć roboty ekshumacyjne, przy częściowym pokryciu kosztów ekshumacyjnych przez  strony interesowane.
   W czasie od 1. listopada 1924 wykonano ekshumacji:

   a/	z ogrodu miejskiego przy gazowni miejskiej	69 pojedyn.50 podwójnych17 masowych
   b/	z parku miejskiego	76 pojedyn.
   d/	z boiska kasy oszczędności	346 pojedyn. 29 podwójny 11 masowych
   d/	przy ul. Matejki z ogrodu ochronki	2 pojedyncze
   e/	z podwórza gr.kat cerkwi Knihinin miasto	25 pojedyncz. 10 podwójnych 11 masowych
   f/	z gruntów rafinerji Liebermanna	13 pojedyncz. 3 podwójne 9 masowych
   g/	ponadto przeprowadzono ekshumację żołnierza niemieckiego w Świstelnikach, zarządzoną rozporządzeniem Dyrekcji Robót publ. Z 30 grudnia 1924 L. III. G.W. - 708	1 pojedyn.
   Ogółem 260 mogił.

W dowód wyżej wykonanych robót pod a/ i b/ podanych w Stanisławowie i Stryju przedkładam w załączeniu plan:

Opisany dnia 12 stycznia 1927 w biurze Narodowej Organizacji Kobiet w Stanisławowie z zebrania członków tymczasowego Zarządu Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Opieki nad grobami "Bohaterów" w Stanisławowie, na mocy upoważnienia województwa z 7 grudnia 1926 L.Z.P.4610/26. -

1/. WP. Inż. Karol Haczewski ST. Ref. bud. Kierownik Oddziału Stanisławowskiego dla spraw Grobownictwa Wojennego Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych Województwa Lwowskiego, jako przewodniczący zebrania w myśl uchwały Narodowej Organizacji Kobiet z 27. października 1926. -

Następnie członkowie Towarzystwa jako członkowie tymczasowego Zarządu delegowani z ramienia tak Powiatowej Organizacji Narodowej jak i Narodowej Organizacji Kobiet:

2/. WP. Alma Bączalska, 3/. WP. Karolina Laskowska, 4/. WP. Janina Drohomirecki, 5/. WP. Marja Misiułkówna, 6/. WP. Władysław Michowski, 7/. WP. Wacław Fruhauf oraz 8/. WP. Józef Woźniak urzędnik Referatu Grobownictwa Wojennego jako członek zwyczajny powołany na sekretarza niniejszego zebrania.

Przewodniczący zebrania po skonstatowaniu kompletu, jako Kierownik Referatu Grobownictwa Wojennego zagaiwszy zebranie wygłosił następujący referat:

Jak wiadomo ogółowi obywateli, po wojnie światowej i polsko - bolszewickiej na obszarze Rzeczypospolitej znajduje się niezliczona ilość mogił wojennych bądź to rozrzuconych na polach, lasach i zagrodach włościańskich, bądź też znajdujących się już na skomasowanych cmentarzach wojennych z której tylko na samo Województwo Stanisławowskie przypada około 60,000 mogił.

W myśl traktatu wersalskiego art. 225 i 226 wszystkie mogiły rozrzucono po polach muszą być przeniesione na cmentarze a odnośne cmentarze należycie pielęgnowane. Wprawdzie Państwo Polskie przeprowadza uporządkowanie cmentarzy, jednak brak funduszów na najkonieczniejsze potrzeby państwowe uniemożliwia Rządowi przeprowadzanie akcji w kierunku należytego utrzymania grobów i cmentarzy wojennych.

W tym celu by społeczeństwo nasze mogło przyjść z pomocą przed kilku lat założono Towarzystwo Polski Żałobny krzyż, którego nazwę. Zmieniono następnie na wzór podobnych, organizacji europejskich na, Polskie Towarzystwo Opieki nad grobami " B o H a T E R Ó w "

którego Główny Zarząd w myśl obowiązującego statutu ma siedzibę urzędową w Warszawie. Główny Zarząd ma prawo tworzenia Oddziałowo Wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Gdy na obszarze innych Województw są założone odnośne oddziały, przedmiotem niniejszego zebrania jest również ukonstytuowanie Polskiego Towarzystwa Opieki nad grabami "Bohaterów" jako Oddziału Wojewódzkiego w Stanisławowie, któryby miał za zadania współpracę na polu grobownictwa wojennego tym więcej, że już zorganizowanych kilka Oddziałów powiatowych i gminnych, które dotychczas podlegają Oddziałowi Wojewódzkiemu we Lwowie.

Z chwilą ukonstytuowania się tutejszego Oddziału dochody które zostaną uzyskane zostałyby użyta wyłącznie, tylko na cele grobownictwa tutejszego Województwa. Zorganizowane Towarzystwo w Stanisławowie ma obecnie możność przystąpienia do pracy, gdyż w myśl rozporządzenia Okręgowej Dyrekcji Robót publicznych z 25. listopada 1926 L.2131/GW. ile w Stanisławowie zostanie zorganizowane 'Towarzystwo Opieki nad grobami "Bohaterów" jako Oddział Wojewódzki, wówczas uzyskane kwoty ze sprzedaży nalepek i zbiórki w dniach 1-3 listopada 1926 mogą pozostać na rzecz nowo założonego Oddziału* -

Dzisiejsze zebranie ma wybrać i ukonstytuować Zarząd składający się z prezesa, wice-prezesa, sekretarza i skarbnika oraz powziąć kilka uchwal stosownie do postawić się mających wniosków dla prowadzenia agend towarzystwa współpracy w przyspieszeniu wykonania robót grobownictwa.

Po otwarciu dyskusji nad referatem przewodniczącego zebrania zabrał głos WP. Wacław Fruhauf, prosząc o wyjaśnienie co do zakresu czynności ukonstytuowania się mającego Oddziału Towarzystwa. Przewodniczący wyjaśnił działalność innych Oddziałów współpracujących łącznie z Referatami grobownictwa wojennego.

Następnie zabrała głos WP. Janina Drohomirecka stawiając wniosek o konieczność zorganizowania Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Opieki nad grobami "Bohaterów" w Stanisławowie, co wobec tak znacznej ilości poległych na obszarze województwa Stanisławowskiego jest niecierpiącym zwłoki, oraz wybrania zarządu na dzisiejszym zebraniu.

Wniosek ten poddany pod głosowanie został jednogłośnie uchwalony.

Wobec tego przewodniczący przystępując do punktu drugiego porządku dziennego zarządza 5 minutową, przerwę dla porozumienia się zebrany co do wyboru Zarządu.

Po przerwie zebrani oświadczyli, się za wyborem Zarządu nie za pomocą kartek głosowania, lecz zaproponowanie na podstawie osiągniętego porozumienia się wszystkich zebranych członków.

Na wniosek WP. Almy Bączalskiej zostali wybrani do Zarządu jednogłośnie:

1/. Doniesienie w myśl obowiązujących przepisów Głównemu Zarządowi w Warszawie o ukonstytuowaniu się Polskiego Towarzystwa opieki nad grobami "Bohaterów" jako Oddziału Wojewódzkiego w Stanislawowie

2/. Wniesienie prośby do Głównego Zarządu w Warszawie zezwolenie na użycie funduszów tut. Oddziału przy zwolnieniu od wpłaty do Zarządu Głównego 25% od dochodów na cele grobownictwa Wojennego okręgu Województwa Stanisławowskiego, które to czynności rachunkowe byłyby prowadzone przy ścisłej kontroli pod Kierownictwem Referatu Grobownictwa Wojennego w Stanisławowie.

3/. o odniesienie się do Zarządu Głównego o nadesłanie formularzy druków potrzebnych dla prowadzenia agend, oraz bliższych informacji co do odbycia się mającego Walnego Zgromadzenia tutejszego Oddziału dla dokonania wyboru kompletu Zarządu i Komisji kontrolującej. Zapotrzebowanie funduszów i użycie tychże na cele grobownictwa w tutejszem Województwa, należy tłumaczyć tym, że nowo zorganizowany Oddział w Stanisławowie już z chwilą obecną zamierza przystąpić do przyspieszeniu robót przez współdziałanie Referatowi Grobownictwa Wojennego w Stanisławowie, tak aby sprawozdanie kwartalne za I. kwartał 1927 mogło obejmować jako taki postęp początkowy , a społeczeństwu dać możność chęci do współpracy.

W końcu stawia wniosek, by uzyskane kwoty za sprzedaży nalepek i zbiórki listopadowej 1926 roku nadsyłane dotychczas pod adresem Referatu Grobownictwa Wojennego w Stanisławowie których kwota wynosi 1,000 zł. Jakoteż mająca się wpłynąć dalsza gotówka została przyznaną tutejszemu Referatowi Grobownictwa wojennego na przeprowadzenie robót ekshumacyjnym w obecnym zakresie ekshumacyjnym za wyrachowaniem się tak przychodów jak i rozchodów oraz wykazaniu wykonanych robót.

Powyższe wnioski nowo wybrany prezes poddał pod głosowanie Zarządu i wszystkie zostały bez żadnych zastrzeżeń jednogłośnie uchwalone.

Następnie uchwalono o ukonstytuowaniu się Towarzystwa ogłosić w dzienniku Kuriera Stanisławowskiego i rozesłać listy wpisowe na członków do wszystkich Urzędów Państwowych, autonomicznych i prywatnych.

Gdy nikt więcej głosu nie zabrał, wobec tego po złożeniu serdecznego podziękowania zebranym członkom za tak liczny udział i okazana chęć współpracy na polu grobownictwa wojennego zebranie zamknięto.

Równocześnie dołącza się dwa egzemplarzy protokołów - dla przesłania Powiatowej Organizacji Narodowej, Narodowej Organizacji Kobiet, trzeci dla użytku Referatu, czwarty dla Województwa a piąty celem przedłożenia Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych we Lwowie dla dokonania, rozrachunków z Towarzystwem Opieki nad Grobami we Lwowie z dochodów uzyskanych z okręgu Województwa Stanisławowskiego za  czas od  listopada 1926  t. j. Od Oddziałów powiatowych, gminnych z wkładek, zbiórki listopadowej i sprzedaży nalepek przesłanych tamże bezpośrednio przez  Oddziały powiatowe i starostwa, by odnośne kwoty przelane zostały na rzecz tutejszego Oddziału.

Równocześnie zapodaje się, że uzyskane dochody ze sprzedaży nalepek i zbiórki listopadowej 1926 na podstawie uchwały zebrania przeznacza się tamtejszemu Referatowi Grobownictwa Wojennego na przyspieszenie robót ekshumacyjnych i uporządkowania cmentarzy wojennych w okręgu Województwa Stanisławowskiego.

W końcu tut. Zarząd uprasza o  odniesienie się do Towarzystwa opieki nad grobami Bohaterów we Lwowie o przysłanie wzoru kwitarjuszy dla członków wspierających, jako też o  zawiadomienie Starostw i Oddziałów powiatowych względnie gminnych o ukonstytuowanie się Oddziału Wojewódzkiego w Stanisławowie.

Odpis

Z dnia 23 Marca 1927 spisany w Starostwie w Stanisławowie w sprawie - zorganizowania w Stanisławowie Powiatowego Towarzystwa Opieki nad grobami wojennymi.

Konferencję rozpoczął Starosta Boxa i uzasadnił potrzebę zorganizowania w Stanisławowie Powiatowego Towarzystwa Opieki nad grobami wojennymi.W dyskusji jaka się na tym tle wywiązała zabierali głos:

1/ Prokurator Weiss, który postawił wniosek, aby w porozumieniu z duchowieństwem wydobyć z grobów rozsianych po polach zwłoki pochowanych w nich żołnierzy, poległych w czasie wojny i przenieść je na najbliższe cmentarze.

2/ Dr. Kubisztal zwrócił uwagę na potrzebę spiesznej ekshumacji resztek zwłok z pól, a to ze względu na zbliżająca się wiosnę. Nadmienia że w Stanisławowie istnieje przy Województwie Komitet względnie referat grobownictwa wojennego

Podaje myśl, aby Magistrat postarał się o usunięcie z aleji cmentarnej grobów żołnierzy ukraińskich i spowodował zbudowanie centralnego grobowca dla żołnierzy poległych, w walce polsko-ukraińkiej. Wreszcie poruszył Dr. Kubisztal sprawę pochowania 800 żołnierzy rosyjskich za cmentarzem i radził przenieść, zwłoki tych żołnierzy na cmentarz w Knihininie-Kolonii.

W końcu swego przemówienia postawił Dr. Kubisztal wniosek ,aby istniejący już Komitet dla budowy pomnika Legionistów przyjął na siebie agendy Powiatowego Towarzystwa opieki nad grobami.

3/ p. Fuchsówna potwierdza fakt istnienia Komitetu dla budowy pomnika Legjonistów na cmentarzu w Stanisławowie z tym że komitet ten opiekuje się także grobami bohaterów polskich z czasów powstań narodowych. Stawia wniosek o zorganizowanie Komitetów w Haliczu, w Jezupolu i w Marjampolu, oraz w Stanisławowie dla okolicznych wsi.

4/ Referendarz Jeżowski informuje zebranych, że ekshumację zwłok żołnierzy poległych na wojnie i pochowanych w grobach, rozsianych po polach i lasach, przeprowadza już Referat Grobownictwa Wojennego przy Województwie w Stanisławowie.

1/ Zwłoki nieznanych żołnierzy wojennych pochować na wspólnym najbliższym cmentarzu, zwłoki żołnierzy polskich na cmentarzach położonych w pobliżu wsi polskich, zwłoki żołnierzy ukraińskich na cmentarzach koło wsi ukraińskich.-

2/ Odnieść się do Magistratu w Stanisławowie, aby w sposób nie drażniący uczuć narodu ukraińskiego, nakłonił odnośny Komitet, aby ze względu na komunikację na cmentarzu i wydeptywanie trawników, usunął groby żołnierzy ukraińskich z aleji cmentarnej i w tym celu zgodził się na budowę centralnego grobowca dla wszystkich żołnierzy poległych w walkach polsko ukraińskich, a pochowanych na cmentarzu w Stanisławowie.

3/ Ekshumować zwłoki s grobów wojskowych nieznanych żołnierzy a pochowanych na cmentarzach stanisłwowskich pochować je wraz z 800 żołnierzami rosyjskimi, pogrzebanymi w polu za cmentarzem miejskim - na cmentarzu w Knihininie-Kolonji.

4/ Odnieść się z prośbą do Komitetu dla budowy pomnika Legionistów na  cmentarzu w Stanisławowie, aby rozszerzył swoją działalność i w tym celu objął agendy Powiatowego Towarzystwa Opieki nad Grobami przyczep Starosta Boxa przyrzekł, że we wszelkich poczynaniach tego Komitetu Starostwo da swoją współpracę.

Na tem obrady ukończono i protokół zamknięto.

Panu WOJEWODZIE

W  Stanisławowie

Przedkładam do wiadomości i odnośnie do reskryptu z dnia 7 grudnia 1926 L:Z.P.4610/26.-