Ostatnie...
| 1437 |
| Historyczne wzmianki i dokumenty z przeszłości wsi w miejscu, której Andrzej Potocki zamierzał budować nowe miasto, znaleźć można w aktach grodzkich i ziemskich z 1437 roku. "Akta grodzkie i ziemskie – Najdawniejsze zapiski sądów halickich z 1435 – 1475". W – wa 1887, s. 27. Obecnie dostępne w Państwowym Archiwum we Lwowie.(obecnie Ukraina) |
| 1650-1662 |
| W miejscu starej wsi Zabłotowo lub Zabłocie położonej 256 m n.p.m., Andrzej Potocki wybudował miasto fortecę – Stanisławów. Otoczył ją wałem ziemnym i palisadami. Nieco później murem , fosą i dwiema bramami: halicką i tyśmienicką, oraz furtą zwaną ormiańską. Dla gospodarczego ożywienia polskiego miasta, sprowadził Ormian i Żydów. |
| 1662 |
|
7 maja – stanisławowska forteca wraz z przysiółkami otrzymała na prawie
magdeburskim przywileje lokacyjne (wieloetnicznościowe): między innymi
prawo samostanowienia, prawa religijne, prawo na cotygodniowe targi oraz
na trzy w roku jarmarki.
Odrębne przywileje otrzymali Ormianie i Żydzi.
Zbudowany został rzymsko – katolicki drewniany kościół. Pierwszym wójtem w Stanisławowie obrano Polaka B. Androszewskiego. |
| 1663 |
| 14 sierpnia we Lwowie król Jan Kazimierz nadał miastu prawa magdeburskie de jure, potwierdzając uprzednio przyznane przez A. Potockiego przywileje, oraz zatwierdził herb miasta. Miasto nazwane zostało Stanisławowem na cześć 12-letniego syna Andrzeja Potockiego – Stanisława i jego ojca hetmana Stanisława Rewery Potockiego. |
| 1664 |
| Od początku roku organizowane były cechy różnych rzemiosł: rzeźniczy, szewski, krawiecki i inne. |
| 1666 |
| W mieście zbudowano pierwszy drewniany ratusz. Podziemia ratusza połączono lochami z różnymi strategicznymi punktami miasta. W pomieszczeniach górnej części ratusza mieściły się wówczas organy władzy samorządowej i sąd. |
| 1667 |
| Umiera Hetman Wielki Koronny, starosta halicki, wojewoda krakowski – Stanisław Rewera Potocki, ojciec założyciela miasta Andrzeja Potockiego. |
| 1669 |
|
15 kwietnia Andrzej Potocki założył "Kolonię Akademicką" tzw. kolegiaty
jezuickie, przy których powstały filie uniwersytetu krakowskiego.
Kościół rzymsko-katolicki otrzymał godność kolegiaty. Kapituła kolegiacka sprawowała opiekę nad szkołą zwaną Kolonią Akademicką. |
| 1672 |
|
Od chwili upadku Kamieńca Podolskiego stanisławowska forteca obok
halickiej stała się najważniejszym punktem obrony tych ziem
Rzeczpospolitej.
W Stanisławowie przebywał Ulrich von Verdum, który w swym "Dzienniku" dokładnie opisał miasto, kościoły, kamienice, ratusz oraz życie codzienne jego mieszkańców. |
| 1672-1703 |
| Przebudowano najstarszą budowlę miasta, drewniany kościół parafialny. Przebudowano w stylu barokowym z elementami renesansu. (architekt: F. Korassini i K. Bene). |
| 1676 |
| Z początkiem września armia turecka Ibrahima Baszy w połączeniu z Tatarami w pochodzie na Polskę częściowo zniszczyła fortecę. Dzięki zbliżającej się odsieczy Jana lll Sobieskiego pod Żurawnem, nie zdobyła Stanisławowa, bronionego przez Komendanta Jana Kamieńskiego. Po tureckim oblężeniu rozebrano uszkodzony ratusz. Przedmieście wschodnie i południowe zostało doszczętnie spalone. |
| 1677 |
|
Warszawski Sejm zwolnił mieszkańców od podatków na rzecz odbudowy
zniszczeń, w związku z bohaterską obroną miasta.
Uchwała zwała się "Fundacją Ecclesiae Collegiatae Stanislavovie.."
Przez lat 12 Stanisławów zwolniony był z podatków oprócz ceł koronnych
w celu pozyskania środków na odbudowę miasta ze zniszczeń.
Król Jan III Sobieski zatwierdził przywileje Ormian w Stanisławowie. Otrzymali oni prawo na własny magistrat, czyli samorząd niezależny od polskiego. |
| 1672-1782 |
| Pod kierownictwem inż. Karola Benoego udoskonalono, odnowiono oraz umocniono nadwerężone po tureckim oblężeniu mury fortyfikacyjne fortecy i gruntownie wyremontowano zamek. |
| 1680 |
| Halicki Sejm Mały nazwał Stanisławów stolicą całego Pokucia. Tego też roku został wybudowany arsenał. |
| 1683 |
| 12 września w bitwie z Turkami pod Wiedniem zginął najstarszy syn twórcy miasta Andrzeja Potockiego – Stanisław. Ciało jego z Wiednia przywieziono i uroczyście pochowano w grobowcu kolegiaty stanisławowskiej. |
| 1690 |
| Został wybudowany w pobliżu bramy pałacu Potockich klasztor; oraz drewniany kościół dla sprowadzonych przez Andrzeja Potockiego Zakonników Trójcy Przenajświętszej – Trynitarzów. |
| 1691 |
|
We wrześniu zmarł założyciel miasta – Hetman Wielki Koronny Andrzej
Potocki , chorąży wielki koronny, wojewoda kijowski, wojewoda
krakowski, hetman polny koronny, hetman wielki koronny, starosta halicki,
wyszogrodzki, leżajski, śniatyński, kołomyjski, mościcki,. i medycki.
Dziedzicem Stanisławowa został jego drugi młodszy syn Józef – hetman Wielki Koronny, Starosta Halicki. 18 grudnia kanonik stanisławowskiej kolegiaty uroczyście wprowadził ojców Trynitarzy do nowo-wybudowanego klasztoru. |
| 1695 |
| Rozpoczęto po raz trzeci przebudowę miejskiego ratusza na planie krzyżowym, który przetrwał do pożaru miasta w 1868 roku. Na wieży ratusza wstawiono zegar z czterema cyferblatami, a na kopule umieszczono figurę Archanioła Michała, pokonującego szatana w postaci smoka. Zaczęto też brukować ulice. Miasto obwarowano staranniej, mury rozszerzono, a zamek zaopatrzono w zbrojownię. |
| 1702 |
| W mieście przebywał Franciszek Rakoczy (od 1704 książę Siedmiogrodu, a od 1705 Węgier). Przywódca powstania przeciw Habsburgom. |
| 1703 |
|
Ukończono budowę w centrum miasta murowanego kościoła parafialnego
pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Łaskawej. (kolegiaty).
Wcześniej w pobliżu tego miejsca istniał kościół rzymsko-katolicki
drewniany.
W tym roku Józef Potocki brał czynny udział w pacyfikacji Powstania Chłopskiego S. Paleja. |
| 1707 |
| Pod miasto podeszli Kozacy i carscy żołnierze. Zajęli przedmieście Stanisławowa (po raz pierwszy!). Po rocznym rabunkowym władaniu, pozostawili miasto okrutnie zniszczone i wyludnione. Moskale wraz z hetmanem Sieniawskim – stronnicy Augusta II – w ten sposób zemścili się na Józefie Potockim, za stronniczość wobec króla Stanisława Leszczyńskiego. |
| 1709 |
| Statystyka: mieszkało 221 rodzin, mieszkańców ok. 1494, 9 szewców, 6 rzeźników, 5 kowali, 3 krawców, 3 stolarzy, 2 tkaczy, 2 kuśnierzy, 2 kotlarzy, szklarz, młynarz, tokarz, piekarz, 2 apteki. |
| 1709-1711 |
| Miasto opanowała epidemia tzw. zarazy morowej (epidemia morowego powietrza). |
| 1712 |
| Moskale Napadli na Stanisławów po raz drugi (po klęsce Karola XII pod Połtawą). |
| 1713-1719 |
| Właściciel miasta Józef Potocki rozpoczął odbudowę stanisławowskiej szkoły tzw. "Kolonii Akademickiej", którą przejęli sprowadzeni do Stanisławowa Jezuici. Oni przyczynili się do rozkwitu oraz rozwoju szkolnictwa i Oświaty w Stanisławowie. |
| 1720-1729 |
| W tych latach wybudowano klasztor jezuicki, przy którym powstało kolegium jezuickie – pięcioklasowa szkoła – w miejscu, gdzie stał niegdyś drewniany zamek ojcowski. |
| 1721 |
| Obok kościoła parafialnego wybudowano murowaną dzwonnicę. |
| 1729 |
|
Józef Potocki wydał obszerny przywilej a raczej instrukcję,
dotyczącą organizacji życia wewnętrznego cechów.
Wymienił w nim cechy: puszkarskie, szychlerskie, miecznicze,
paśnicze, konwisarskie, siodlarskie, złotnicze i stolarskie.
Odbyła się uroczystość poświęcenia kościoła Jezuickiego i pierwsza msza św. przed ołtarzem św. Stanisława Kostki. Został oddany do użytku kościół OO Jezuitów. Do części kościoła w 1744 roku dobudowano w stylu barokowym klasztor ,który po kasacji Jezuitów przechodził do różnych właścicieli. |
| 1730 |
|
Miasto nawiedziła straszna epidemia dżumy, która nadeszła z
Turcji. Zmarli grzebani byli w zbiorowych mogiłach, tuż za
miastem przy drodze do Tyśmienicy.
Kiedy tylko zaraza opuściła miasto syn Józefa, Stanisław
Potocki, wzniósł – obok cmentarza, w ogrodzie Ochronki im.
Mroczkowskiej – pomnik, statuę Zbawiciela Świata z kulą
ziemską w ręku i napisem: "Salvator mundi salva nos", w
podzięce za odwrócenia nieszczęścia.
Około 1730 roku został wybudowany na przedmieściu tyśmienickim drewniany kościół katolicki pod wezwaniem Św. Józefa a w pobliżu stanęła cerkiew drewniana pod wezwaniem Św. Barbary. |
| 1732 |
|
Zbudowano w miejsce starego drewnianego – murowany
kościół i klasztor Ojców Trynitarzów,
. Podczas pożaru w 1868 roku został częściowo spalony,
póżniej rozebrany a plac rozplantowano.
Statystyka: wg. sporządzonego spisu ludności , w mieście zarejestrowano 3321 mieszkańców. |
| 1737 |
| Dokonano gruntownej przebudowy i odnowienia kościoła parafialnego – kolegiatę. |
| 1737-1739 |
| Po raz trzeci z kolei na przestrzeni kilkunastu lat, Rosjanie z Kozakami zaatakowali fortecę z bocznej strony Tyśmienicy i Knichinina. Przyczyną ataku była wojna sukcesyjna o tron między Augustem III, a Leszczyńskim. Miasto oblężenie wytrzymało i pod dowództwem gen. Hondorffa (Hohendorff) zmusiło wroga do odwrotu. W dowód wdzięczności za wszystkie zwycięstwa nad Moskalami , po dwóch latach od odparcia agresora , Potocki własnym kosztem wzniósł na przedmieściu halickim od północnej strony miasta, na wysokim podnóżu kamienną statuę Bogurodzicy, z kulą armatnią i nad nią napisem SPWS 1739 AD. |
| 1738 |
| 14 czerwca mieszkańcy Stanisławowa odczuli dość silne trzęsienie ziemi, ale poważnych szkód nie odnotowano. |
| 1742-1762 |
|
Armeński sobór wybudował murowany kościół ormiański w
barokowym stylu w miejscu drewnianego. (dziś prawosławny). –
W 1742 roku została wzniesiona na przedmieściu halickim zaraz za bramą – wychodzącą z miasta – figura św. Jana Nepomucena. Po latach figura Jana Nepomucena była przenoszona dwukrotnie, najpierw przed kościół Jezuitów, potem została umieszczona w zewnętrznej framudze kościoła. Młodzież pieczołowicie dbała i ceniła tę figurę , albowiem św. Jan Nepomucen był patronem studentów. |
| 1744 |
| Zbudowano klasztor OO. Jezuitów – murowany, trzypiętrowy, na planie prostokąta, pokryty dwuspadowym dachem. W latach dwudziestych pełnił funkcję Państwowego Gimnazjum. |
| 1751 |
| Zmarł dziedzic miasta – Józef Potocki. Pochowany został z wielką okazałością w grobowcu rodzinnym w kolegiacie – 25 września. Na krótki czas dziedzictwo objął jego syn, Stanisław – Wojewoda Poznański. |
| 1754 |
| 25-ego kwietnia na stanisławowskim rynku, przy ratuszu w obecności wójta polskiego Szymona Gaczkowskiego , wójta ormiańskiego i tłumu mieszczan stracono rozbójnika Wasyla Bajuraka, następcę Dowbosza. |
| 1760 |
| Nową dziedziczką Stanisławowa została Katarzyna Kossakowska. De facto status dziedziczenia nastąpił z mocy podziału z dnia 26 lutego 1761r.. Od spadkobierców otrzymała klucz stanisławowski najpierw w dzierżawę a od 1771 nabyła na własność. Miasto pozostało w jej rządach do rozbioru Polski. Cały klucz majątków był jej własnością ,aż do sprzedaży bratu Protowi Potockiemu. |
| 1761 |
| Żydzi odbudowali starą synagogę spaloną podczas pożaru. |
| 1762 |
| Przebudowano ormiański drewniany kościół z 1742 r. na murowany. |
| 1764 |
| 7 stycznia Kniaź Daszkow zdobył fortecę stanisławowską. Wojska jego przebywały w mieście do 5 października 1764 roku. |
| 1767 |
| Wybudowano najstarszy zakład piwowarski (browar) przy ul. Wyrobniczej 47. Później zmieniono nazwę ulicy na ul. Nowogrodzką 49. Kompleks budynków był zbudowany w stylu barokowym, na planie prostokąta, jednopiętrowy, pokryty dwuspadowym dachem. Drugi budynek dwupiętrowy z poddaszem, zbudowany na wysokiej podmurówce. |
| 1768 |
| Do miasta wkroczyły rosyjskie pułki. Przyczyną najazdu było wsparcie polityczne i finansowe Konfederatów Barskich przez Katarzynę Kossakowską. |
| 1770 |
| Ponownie zaraza morowa opanowała miasto. |
| 1772 |
|
I Rozbiór Polski. – Uniwersałem cesarzowej Marii Teresy z dnia
11 września Stanisławów przeszedł pod panowanie cesarzy
austriackich.
Do roku 1804 pod nazwą Królestwa Galicji i Lodomerii;
od 1804 do 1867 pod nazwą Cesarstwa Austriackiego
a od 1867 do 1914 to okres autonomii.
25 października w związku z przejęciem władzy przez Cesarstwo Austriackie do Stanisławowa wkroczyli pierwsi strzelcy. (Kawalerzyści austriaccy utworzyli wojskowy garnizon). Nastąpiła reorganizacja urzędów i magistratu. Kierownicze stanowiska zostały obsadzone Austriakami, Niemcami i Czechami. |
| 1773 |
| 21 lipca austriacko-cesarski dwór, wydał rozporządzenie o kasacji klasztoru Jezuitów. Budynek klasztorny przekazano gimnazjum. |
| 1775 |
| W miejsce stopniowo likwidowanego cyrkułu halickiego utworzono cyrkuł stanisławowski, który istniał do 1867 roku. |
| 1782 |
|
Połączono obwody: tyśmienicki i kołomyjski, tworząc jeden
stanisławowski.
Nowopowstały urząd obwodowy w Stanisławowie został 1782 umieszczony początkowo w budynku pojezuickim.
Przy dawnej drodze Tyśmienickiej, obok tytoniowego magazynu założony został cmentarz. Był jednym z najstarszych cmentarzy w Polsce. Starszy od warszawskich Powązek i lwowskiego Łyczakowa. |
| 1783 |
|
Objeżdżając Haliczczyznę austriacki cesarz Józef II , 21
czerwca odwiedził Stanisławów. Został uroczyście przyjęty
przez Katarzynę Kossakowską i rodzinę Potockich.
Zaprowadzono szkoły gimnazjalne, których prefektem był ks. Franciszek Milbacher ex Jezuita. |
| 1786 |
|
Przedmieściom nadano nazwy ulic.
Utworzono sąd szlachecki (forum nobilium) dla czterech obwodów. Sąd umieszczono w klasztorze dawnych trynitarzy, a drugie skrzydło klasztoru zamieniono na więzienie. |
| 1787 |
| Rozpoczął pracę browar – najstarszy z okolicznych browarów. |
| 1792 |
| Katarzyna Kossakowska sprzedała odziedziczony majątek bratu Piotrowi Potockiemu. |
| 1799 |
| Kościół kolegiacki zamieniono na farny. Według innych źródeł w 1782, lecz tradycyjnie zawsze zwany był kolegiatą |
| 1801 |
| Z mocy dekretu kom. likw. z dnia 24 czerwca 1801 roku, majątek Potockich przeszedł na własność państwa austriackiego. De facto w pierwszej fazie na lat kilka przejął Fundusz Religijny miasta Stanisławowa. |
| 1809 |
| Do miasta wkroczyły wojska Księstwa Warszawskiego. Przedstawiciele Józefa Poniatowskiego utworzyli w mieście zagon Strzelców. Zarządzali jakiś czas miastem, organizując również nowy miejski urząd. W dniu 6-go czerwca książę Józef Poniatowski z wojskiem Napoleona zajął Stanisławów , w którym przebywał do końca lipca. |
| 1812 |
| Nakazem cesarza z roku 1809 nastąpiła kilkuletnia likwidacja stanisławowskiej twierdzy – rozbiórka murów obronnych i zasypywanie fos. |
| 1823 |
| Otwarta została księgarnia oraz czytelnia przy ul. Sapieżyńskiej. |
| 1825 |
|
Austriacy usunęli z wieży ratusza posąg św. Michała,
umieszczając tam dwugłowego orła austriackiego.
Silna burza nawiedziła miasto i powaliła wieżę ratusza. |
| 1826 |
|
Pożar miasta.
Paliły się kamienice w rynku naprzeciw kościoła ormiańskiego, szkoła żydowska, łaźnia, strażnica wojskowa i 16 domów. |
| 1827 |
|
Powstał pierwszy skwer, z inicjatywy burmistrza Stanisława
Franciszka Krattera.
Zbudowano nową tzw. główną strażnicę wojskową przy kościele pojezuickim – również dzięki staraniom starosty Krattera. |
| 1830 |
| Utworzono pocztę i zaprowadzono c. k. administrację ceł i dochodów skarbowych. |
| 1834 |
|
Zostało utworzone Towarzystwo Muzyczne
im. Stanisława Moniuszki.
Dnia 17 lutego w starym stanisławowskim więzieniu przy ul. Starozamkowej 2 zmarł znany poeta i powstaniec z 1831 roku Maurycy Gosławski |
| 1835 |
| Pożar miasta – 28-go kwietnia paliło się przedmieście halickie po obu stronach bramy. |
| 1837 |
| Postawiono pomnik cesarzowi Franciszkowi na koszt starosty Kazimierza Milbachera, oraz utworzono dwie nowe ulice: cesarza Ferdynanda i Langenaua. |
| 1847 |
|
Statystyka: 10866 mieszkańców, 4 place, 24 ulice, 800
budynków z tego 430 murowanych.
Rusini otrzymali od austriackiego cesarza zezwolenie na utworzenie w Stanisławowie episkopatu grecko-katolickiego oraz przyznano im kościół pojezuicki. Ukończono i oddano nową drogę na Węgry przez Delatyń, Mikuliczyn i Karpaty. |
| 1848 |
|
W Stanisławowie w dniach 8-10 maja stworzono miejską
ruską radę w miejsce lwowskiej filii ruskiej rady.
2-go września ukazał się pierwszy numer "Dziennika Stanisławowskiego" wydany przez Polskie Towarzystwo Demokratyczne (Wiktor Heltman). |
| 1855 |
| 29 września nowym ukazem imperatorskim Stanisławów wszedł w skład namiestnictwa lwowskiego. Miejski urząd od tej pory składał się z naczelnika, 2 asesorów sekretariatu, 3 pisarzy, budowniczego i 20 policjantów – nastąpiła reorganizacja urzędu. |
| 1858 |
| We Lwowie wydano książkę, historyka pochodzenia ormiańskiego ks. Sadoka Barącza pt: "Pamiątki miasta Stanisławowa". |
| 1860-1861 |
| Został oddany do użytku jeden z trzech młynów na całą wschodnią Galicję (młyn parowy). |
| 1863 |
| Aktywny udział w powstaniu styczniowym brali: poeta Mieczysław Romanowski, który zginął w boju, F. Lewicki został zesłany na Sybir, skąd szczęśliwym trafem powrócił do Stanisławowa |
| 1866 |
| 1 września oddano do użytku część dworca kolejowego i od tego dnia rozpoczął się regularny ruch pociągów: Lwów – Czerniowce przez Stanisławów. W póżniejszych latach dokonywano powiększania i modernizacji dworca. Obecny wygląd dworca to efekt jego rozbudowy w latach 1904-1906 według planów E.Baudischa |
| 1867 |
|
Nastąpiło przekształcenie absolutnej monarchii austriackiej w
konstytucyjne Austro – Węgry.
Wprowadzono reformy administracyjne.
Zlikwidowano cyrkuły i utworzono powiaty
polityczne.
W Stanisławowie powstało starostwo powiatowe,
wydział powiatowy; sąd powiatowy i okręgowy.
Z dniem 30 grudnia rozpoczęła działalność Miejska Kasa Oszczędności. Do czasu wybudowania własnego budynku mieściła się w ratuszu. Okazały budynek został oddany do użytku w 1884 roku. Projektowali go w stylu włoskiego renesansu Rajmund Meys i Karol Knajs. Budowniczym był inż. Jan Szporek |
| 1868 |
| 28 września na ulicy Lipowej wybuchł pożar, pochłaniając całe miasto. Doszczętnie spalony rynek, z zabudową wokół, a z ratusza pozostał jedynie żelazny szkielet. |
| 1869-1871 |
| W tych latach dzięki uzyskanej pożyczce wybudowano: budynek urzędu wojewódzkiego, magistrat, teatr, odbudowano centrum miasta z ratuszem w stylu eklektycznym z wieżą z kopułą. Nadzór nad budową prowadził. prof.inż. Pokutyński. |
| 1870 |
| Inteligencja żydowska założyła "Stowarzyszenie Postępowe", które mieściło się w sali tzw. Peitzera, przy ul. Halickiej 15 , w kamienicy Orłowskiego. |
| 1871 |
|
Polskie Pedagogiczne Towarzystwo redaguje organ "Szkoła"
Powstaje szkoła żydowska – otwarta od 1872 r. |
| 1872-1875 |
| Zbudowano szkołę realną przy ul. Sapieżyńskiej. Budowę prowadził inż.Władysław Muhin. |
| 1875 |
| Dzięki staraniom burmistrza Kamińskiego zorganizowano na plantach w pobliżu dworca kolejowego Wystawę Rolniczo- Przemysłową. W latach 30-tych planty nazwano Placem Żwirki i Wigury. |
| 1876 |
| Pierwsze oświetlenie na ważnych ulicach i placach – gazowe latarnie. |
| 1878 |
| Pierwsza fabryka wódek i spirytusu. |
| 1880 |
|
Statystyka: 18626 osób, 1257 budynków; struktura
przestrzenna obejmowała Śródmieście i cztery przedmieścia:
Halickie, Tyśmienickie, Zabłotowskie i Kniahinińskie.
Do Stanisławowa na stałe przyjeżdża Agaton Giller – współzałożyciel "Kuriera Stanisławowskiego" |
| 1883 |
|
W kościele katedralnym odsłonięta została tablica
pamiątkowa na cześć Stanisława Potockiego (syna
Andrzeja), który zginął w bitwie pod Wiedniem w 1683
roku.
Z dniem 1 pażdziernika przekazano do użytku nowoczesne więzienie na Dąbrowie (Gołuchowskiego) zbudowane wedle projektu Franza Maurusa i Józefa Braunseisa |
| 1884 |
| Powstaje Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" (lwowska filia). Budynek „Sokoła” budowano w latach 1894 – 1895 Budował inż. Jan Kudelski |
| 1885 |
|
Powstała archidiecezja grecko-katolicka, w której
rezydowali: Julian Pepesz, Julian Kujałowski, Andrzej
Szeptycki, Grzegorz Chomyszyn.
Został wybudowany kościół ewangelicki, przy ul. Sapieżyńskiej w pobliżu cmentarza. |
| 1886 |
| 4 kwietnia ukazał się pierwszy numer tygodnika "Kuriera Stanisławowskiego" – Polski Organ Kresowy. Redagowany przez dr.Artura Nimhina i Józefa Wierzejskiego za poradą i pomocą Gillera. |
| 1891-1892 |
| Towarzystwo Muzyczno-Dramatyczne im.Moniuszki wybudowało teatr według planu z 1890 r. inż. Łempickiego pseudonim W.Miłkowski. Budowę prowadzili: J.Łapicki, J.Szporek i G.Schloss. Uroczyste otwarcie odbyło się 18 kwietnia 1892r. Początkowo nazwano teatrem imieniem A.Fredry a pożniej im. Moniuszki. W roku 1929 teatr przebudował inż. S.Trela. |
| 1892 |
|
Kapitalny remont (renowacja) kolegiaty stanisławowskiej.
Ukazała się "Gazeta Stanisławowska" tygodnik polityczno – ekonomiczno – społeczny. |
| 1893-1894 |
|
Powstała trzecia w Galicji Dyrekcja Kolei Państwowych.
Miasto bezpłatnie dało parcelę – obrano „plac Potockiego.”
Gmach dyrekcji wybudowano wg. planu Ludwika
Radwańskiego a budową kierował Jan Tomasz Kudelski.
W tym budynku dyrekcja mieściła się do 1914 roku i
przeniosła się do nowego gmachu przy ul. Grunwaldzkiej.
Rada miasta 7 grudnia 1893r. podjęła uchwałę darowizny "Placu Rybiego" pod budowę świątyni izraelickiej – Synagogi Postępowej. |
| 1894-1896 |
| Wybudowano wiadukt kolejowy nad torami – ulica Sapieżyńska. Budowniczym był Schloss Maksymilian (Mendel) |
| 1895 |
| Oddano do użytku gmach Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" zaprojektowany przez krakowskiego architekta Karola Zarembę. |
| 1895-1899 |
| Rozpoczęto budowę synagogi postępowej w pobliżu Placu Mickiewicza wg. projektu architekta Wilchelma Stiasnego i inż. Maksymiliana Schlossa. Otwarcie i poświęcenie synagogi odbyło się 4 września 1899 r. |
| 1898 |
|
Józefa Hallera przeniesiono ze Lwowa do Stanisławowa,
otrzymał funkcję dowódcy kadr i założył Klub Atletów,
przyczyniając się tym do rozwoju życia kulturalnego oficerów
polskich.
Po roku Haller wraca do Lwowa (1899).
W dniu 20 –go listopada w setną rocznicę urodzin wieszcza dokonano uroczystego odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza. Inicjatorem wystawienia monumentu był prof. gimn. Paweł Bryl. Finansowo fundację zasilił hrabia Lanckoroński. W latach 1918 – 1919 przez nacjonalistów ukraińskich został bestialsko zniszczony, wręcz rąbany. W 1930 roku odlano z brązu nową figurę Mickiewicza i ustawiono na nowym cokole. Podczas okupacji pomnik został ukryty (zakopany).Ocalenie zawdzięcza Kazimierzowi Tatarowi. |
| 1902 |
| Powstał Polski Związek Naukowo – Literacki. |
| 1905 |
|
Austriacki urząd wydał zgodę na utworzenie ukraińskiego gimnazjum.
Poświęcono gmach Krakowskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych tzw. "Florianki". Budowa została zakończona pod koniec 1904 roku. |
| 1906 |
|
Oddanie wiaduktu wołczynieckiego, pod przejazdem kolejowym.
Wydano pierwszy "Kalendarz Informacyjno- KupieckiMiasta Stanisławowa rok 1906” |
| 1907 |
|
Powstał pierwsze kino na ziemiach polskich z 200 miejscami
prowadzone przez inż. Leona Harasiewicza, funkcjonujące do
wybuchu II wojny światowej.
17 maja odbyły się wybory do Parlamentu z czterema okręgami wyborczymi. Przy ulicy Gillera został wybudowany kościół Ave Maria, który przeznaczony był dla młodzieży szkolnej i wojska. W latach 1907 – 1912 trwała budowa gmachu sądowego i więzienia przy ul. Bilińskiego wg. projektu Franciszka Skowrona. Częściowe otwarcie nastąpiło w roku 1910. |
| 1908 |
| Tworzą i organizują się wojskowe drużyny. Związek Niezależnej Młodzieży "Zagrawa". |
| 1910 |
|
Odsłonięto 6 metrowy obelisk w parku im. Cesarzowej Elizabeth
w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem.
Pomnik został zniszczony w 1941 roku
W grudniu odbył się spis ludności. |
| 1912 |
| 14 kwietnia do Stanisławowa przyjechał arcyksiążę Karol Franciszek Józef. |
| 1914 |
| Wybuch Pierwszej Wojny Światowej. Cały rok miasto znajdowało się na linii bojów. Trzecia część budynków stanęła w ruinie. Pod artyleryjskim ostrzałem runął ratusz. Od sierpnia 1914r. do 8 czerwca 1915r. to czas panowania najeźdźców moskiewskich w Stanisławowie. Dopiero sprzymierzone wojska austro-węgierskie i niemieckie uwalniają miasto. Głównodowodzącym armią austriacką był arcyksiążę Fryderyk. |
| 1916 |
| W lipcu – sierpniu ponownie wkroczyły wojska rosyjskie, pod dowództwem gen. O. Brosiłowa. Nastąpiła druga okupacja rosyjska.. |
| 1917 |
| Polscy ułani, przebywający w Krechowcach, uwalniają miasto od bestialskiej, grabieżczej napaści maruderów rosyjskich plądrujących miasto od 20-go do 22-go lipca. |
| 1919 |
| W styczniu miasto podstępnie i siłą za przyzwoleniem Austrii opanowali Ukraińcy. Stanisławów ogłosili stolicą samozwańczej Zachodniej Ukraińskie Narodowej Republiki, której prezydentem został dr Eugeniusz Petruszewicz z siedzibą w budynku okręgowego sądu i w dyrekcji PKP na Grunwaldzkiej 11. – (okupowali miasto od stycznia do 25 – 27-go maja). |
| 1919-1921 |
| 27 maja wojska polskie po trzymiesięcznych rządach ZUNR wyzwoliły Stanisławów. Nastąpiło wyparcie sił ukraińskich z miasta. . Oddziały polskie odbiły Stanisławów , Halicz i inne miasta, ustanawiając wspólną granicę z Rumunią. Od 1919 do końca 1921 przystąpiono do odbudowy miasta zniszczonego przez wojnę. |
| 1921 |
| Stanisławów został miastem wojewódzkim. ( ustawa z dnia 24 lutego 1921 r. Dz. U. poz 93 |
| 1928-1935 |
| Władze miasta przystąpiły do wykonania nowego projektu ratusza. Projekt wykonał i budowę nadzorował inż. Trela. |
| 1928 |
| Kilkadziesiąt metrów od rynku wybudowano targowy rynek (60 000 mkw.) Nastąpił koniec jarmarków wokół ratusza. |
| 1935 |
| Wybudowano nowy ratusz, styl modernistyczny, wygląd obecny. Wysokość ratusza: początkowo 47 metrów, obecnie 49,5 m. |
| 1939 |
|
W sierpniu miały miejsca przygotowania wojenne. W stanie
nadzwyczajnym postawiono obronę przeciwlotniczą.
3.IX ogłoszono pierwsze trzy alarmy, 4.IX nad miastem dwukrotnie pojawiają się niemieckie samoloty. 5.IX zbombardowane zostało lotnisko sportowe na Dąbrowie. W następnych dniach bombardowane są kolejne cele Strategiczne. Po drugiej stronie granicy koncentrują się wojska sowieckie. 14.IX gen. Langner informował raportem Nacz.Dow. o buntach Ukraińcow w woj. stanisławowskim: w Drohowyżu, Żydaczowie, Dolinie, Bolechowie i Kałuszu, gdzie dochodziło do rozbrajania polskich żołnierzy i zabójstw oficerów. 17.IX we wczesnych godzinach rannych – nalot, ok. 96 samolotów niemieckich na miasto. 18.IX po południu wkroczyły do miasta wojska sowieckie. W tym dniu w godzinach południowych przed wkroczeniem wojsk sowieckich na polecenie W. Stolarczyka dwaj komuniści Lewczuk i Gundert na ratuszu wywieszają czerwony sztandar. |
| 1939-1941 |
| Miasto pod okupacją sowiecką. NKWD stało się postrachem mieszkańców. Nastąpiły aresztowania i zsyłki na Sybir. |
| 1941 |
|
3.VII.1941 roku do miasta wkroczyły wojska węgierskie,
które rządziły do 7-go lipca.
Po przyjściu wojsk węgierskich Ukraińcy rozpoczęli
organizować swoją władzę podległą pod
powstały 30.VI we Lwowie rząd ukraiński Jarosława Stećki.
Nacjonaliści ukraińscy zaczęli wydawać pismo: „Samostijna
Ukraina” – wydano tylko cztery numery pod redakcją Dimitrija
Hreholinśkiego a po niej „Ukrajinśke Słowo”, które ukazywało
się trzy razy w tygodniu – i to pismo w styczniu 1942 roku
zmieniło nazwę na „Stanisławiwśki Wisti”
7 lipca Węgrzy uroczyście przekazali zarząd nad miastem niemieckiemu staroście dr Albrechtowi.. Od 7 lipca Stanisławów przeszedł pod okupację niemiecką. Nastąpiły krwawe rządy szefa Gestapo Krugera – sierpniowy zbiorowy mord stanisławowskiej inteligencji. Bestialska zagłada Żydów, Getto. – Ukraińcy licząc na utworzenie samostijnej Ukrainy dopuszczali się w województwie stanisławowskim, (nie tylko) w latach 1941- 1945 okrutnego mordowania Polaków, palenia ich domostw i kościołów.( arch.Karta iinne). Od 1 sierpnia 1941 roku do 27 lipca 1944 Stanisławów wszedł do dystryktu Halicza – Generalnej Guberni. Z dniem 1 września zostało powołane Sicherheitspolizei, Sipo und Grenzpolizeikommissariatur des In Stanislau Pierwszym szefem został SS-Haupsturmfuhrer Hans Kruger. Po odwołaniu go w sierpniu 1943 roku stanowisko to objął jego zastępca Oskar Brandt. Po nim w 1944 roku został Wilhelm Assmann. 22 grudnia zostało zamknięte Getto. Niemcy wyznaczyli Radę Żydowską (Judenrat). Przewodniczącym został Markus Goldstein przedwojenny wydawca tygodnika „Głos Stanisławowski”. Jego zastępcą został Michał Lamm. Wszyscy Żydzi mieli zakaz udawania się do pracy indywidualnie i wchodzenia do sklepów tzw. ”aryjskich” |
| 1944 |
| Latem 27 lipca do miasta wkroczyła armia bolszewicka. Stanisławów przeszedł ponownie pod okupację sowiecką. NKWD wdrożył swoją machinę okrucieństwa. Nastąpiły masowe aresztowania i zsyłki na Sybir. |
| 1945 |
| Nastąpił dla nas Polaków ponury i tragiczny okres wypędzania z Macierzy z rodzinnych miast i wsi w różne nieznane, obce, dalekie strony. |