Rys historyczny administracji państwowej w Stanisławowie

Kliknij aby powiekszyć
Herb Królestwa Galicji
Rok 1772 - nastąpił rozbiór Polski. Województwo ruskie weszło w skład Austrii. Uniwersałem z dnia 16 października 1772r. zniesiono dawne polskie urzędy i samorządy. Stanisławów został włączony do Austrii – Królestwa Galicji i Lodomerii. Godła polskie zrywano, w ich miejsca wstawiano orły austriackie. W 1773 r.Galicja została podzielona na sześć cyrkułów – obwodów. (Kreishauptmannschaft) na czele którego stał (Kreishauptmann) – starosta, naczelnik i 59 okręgów. Początkowo Stanisławów należał do cyrkułu halickiego dopiero 1775 r. kiedy Halicz przemianowano na okręg został cyrkułem (obwodem). Urząd stanisławowskiego starostwa-cyrkułu początkowowo mieścił się w gmachu pojezuickim. W 1782 roku kiedy Austriacy dokonali reformę w swej administracji nastąpiło zwiększenie cyrkułów do 18-stu. W miejsce okręgów wprowadzono 18 cyrkułów podległych Guberni we Lwowie. Cyrkułom podlegały też dominia tzw. dobra należące do jednego właściciela.
W 1786 roku nastąpiła dalsza reorganizacja urzędów miast, zniesiono odrębność nacji, albowiem utrudniała sprawowanie władzy i skasowano odrębne samorządy np., ormiańskie. W 1820 roku Stanisławów został włączony w poczet miast królewskich. W 1830 roku zaprowadzono w Stanisławowie c.k. administrację ceł i dochodów skarbu. Do 1848 roku nad całością ustroju władz administracyjnych w Stanisławowie czuwali urzędnicy cesarscy, podlegający cesarskiej administracji centralnej poprzez zarządy lokalne tj. gubernie, cyrkuły magistraty z burmistrzem i dominia z wójtem i przysiężnikami.
Od 1848 roku nastąpiła likwidacja starych urzędów i powstały nowe z zarządzaniem centralnym. Utworzono 17 krajów koronnych, którymi zarządzali gubernatorzy potem namiestnicy którym podlegali starostowie, burmistrzowie i wójtowie. Władza lokalna wówczas nie pochodziła z wyborów, lecz z nominacji urzędników i podlegała cyrkułowi. W 1853 r. wprowadzono ponownie dwustopniowość władzy administracyjnej na 16 starostw obwodowych i 176 urzędów powiatowych. Obwód – cyrkuł stanisławowski istniał do 23 stycznia 1867r. do czasu otrzymania przez Galicji autonomii i obejmował wówczas powiaty: stanisławowski, bohorodczański, nadwórniański, tłumacki i buczacki. Po uzyskaniu autonomii, nastąpiło przejęcie przez Polaków urzędów państwowych. Do tej pory godności urzędnicze piastowali Austriacy i Niemcy. W 1866 został mianowany namiestnikiem Gołuchowski Agenor. Stopniowo wprowadzano w Austrii ustrój konstytucyjny i nastąpiło uznawanie praw narodowych polskich. Zaczął obowiązywać język polski jako urzędowy. Od 1866 roku ustanowiona została podwójna administracja: rządowa i samorządowa na podstawie ustawy krajowej z dnia 12 sierpnia 1866r.
Kliknij aby powiekszyć
Mapa Galicji
Od 1867 roku powstały Austro-Węgry - nastąpił nowy podział administracyjny i sądowniczy dla Galicji. W miejsce cyrkułów powołano pośrednie urzędy powiatowe ze starostami, podlegające Wydziałowi Krajowemu z siedzibą władz we Lwowie. Do administracji rządowej należało starostwo z działem administracyjnym, podatkowym, technicznym, dyrekcją okręgową skarbu, urzędem cłowym, radą szkolną i urzędem górniczym, który działał w obrębie 32 powiatów. Stanisławów do 23 stycznia 1867 roku był miastem obwodowym potem został powiatem. Utworzona została rada powiatowa samorządowa. Ilość członków w radzie powiatowej Stanisławowa wynosiła 26. Odtąd starosta z radą powiatową miał nadzór nad radą miejską i burmistrzem. Rada miejska pochodziła z wyborów. Sprawy lokalne należały do samorządów rad powiatowych,miejskich i gminnych. Miasto reprezentowała rada gminna z burmistrzem na czele. Rada gminna składała się z 36 członków i 18 zastępców wybieranych bezpośrednio ma lat 6 przez koła wyborcze. Język polski powrócił jako język urzędowy. Sądownictwo: Z dniem 28 lutego 1867 powołano sądy powiatowe oraz sąd okręgowy a przy nim rozpoczęto w 1878 roku budowę więzienia na  1000 osob.
Kliknij aby powiekszyć
Podział na powiaty - 1914 r.
Budowę zakończono w 1883 roku i z dniem 6 lipca 1883r. rozporządzeniem nr I 10.566 został otwarty z możliwościa wprowadzenia systemu celkowego. Okręg sądu c.k. sądu obwodowego rozciągał się na 280 miejscowości i 155 gmin katastralnych – również na cały obwód kołomyjski. Do kręgu tegoż sądu należało: 1 sąd miejski delegowany i początkowo 13 potem 18 sądów powiatowych:
Bohorodczany, Buczacz, Delatyń, Stanisławów, Halicz, Wojniłów, Kołomyja, Kosów, Kuty, Monasterzyska, Nadwórna, Obertyn, Peczyniżyn, Śniatyń, Sołotwina, Tłumacz, Tyśmienica, Zabłotów.
Skład osobowy sądu obwodowego z lat 1875 – 1880 :
Ambros-Rechtenberg, Zachariasiewicz Teodor,Przysiecki Władysław, Sułkowski Antoni, Kawecki Władysław, Prokopowicz Aleksander szef wiezienia, Zubrzycki Kornel, Rybczyński Marian, Chyliński Kajetan, Karaczewski Józef, Sobota Tytus, Lewicki Teofil, Bogdanowicz Karol i  td.
Kliknij aby powiekszyć
Królestwo Galicji (450 Kb)
Ten system administracyjny przetrwał do 1918 roku.
Dopiero w grudniu 1920 roku utworzono cztery nowe województwa w tym stanisławowskie, które sprawowały swój urząd na Kresach do wybuchu drugiej wojny światowej.

Podział administracyjny województwa stanisławowskiego

31.12.1931 r. było: 15 powiatów a  w roku 1938 było: 12 powiatów
Położenie, obszar i ludność (Skrót) – rok 1921 r.
Kliknij aby powiekszyć
Mapa powiatu
Województwo (zostało utworzone w 1920r.) stanisławowskie leżało w południowo-wschodniej części kraju ,położone 256 m.nad poziomem morza .Od strony południowej granica naturalna (Czeremosz) z Rumunią ,na południowym zachodzie Karpaty z Czechosłowacją a od północy z województwem lwowskim i tarnopolskim. Obszar województwa wynosi 18 368 km kw., ludność liczyła według spisu ludności z 1921 r. – 1. 339 .191 mieszkańców przy gęstości zaludnienia 72,9 mieszk. na 1 km kw. W powiatach kałuskim, doliniańskim, stryjskim, skolskim i turczańskim zamieszkiwali oprócz Polaków, Rusinów, Żydów – Bojkowie, którzy nazywali siebie Werchowyńciami.Odrózniali się od Łemków gorszym budownictwem.
W powiecie skolskim można było spotkać małe grupy Tucholców, którzy mieli specyficzny typ architektury w budownictwie domów a w górnej części Prutu w Czarnohorze i we wschodniej części Gorganów mieszkali i są do dzisiaj Huculi. Można powiedzieć, że osobliwością etnograficzną na obszarze województwa stanisławowskiego była i jest ludność huculska, zamieszkująca górskie okolice województwa, posiadająca bardzo oryginalne stroje i piękny, swoisty przemysł ludowy. W okolicach Peczeniżyna zamieszkiwała malutka grupa ludności zwani Zwarcze.

Podział administracyjny – rok 1931
Kliknij aby powiekszyć
Mapa powiatu
Województwo stanisławowskie (stolica woj. : Stanisławów) liczyło miast 29, gmin wiejskich 904 i dzieliło się w roku 1931 na 15 powiatów: bohorodczański, (854 km2), doliniecki (2498 km2), horodeński (871 km2), kałuski (1183 km2), kołomyjski (1314 km2), kosowski (1839 km2), nadwórniański (1939 km2), rohatynski (1161 km2), ), stanisławowski (869 km2), stryjski (659 km2), śniatyński (566 km2), tłumacki (952 km2), turczański (1 459 km2), żydaczowski (936 km2).
Stanisławów był siedzibą: sądu grodzkiego, sądu okręgowego, urzędów państwowych i samorządowych.
Urząd wojewódzki: ul. Karpińskiego 7 Starostwo: ul. Ormiańska 14 Magistrat: ul. Karpińskiego 7

Województwo stanisławowskie – rok 1938
Powierzchnia: 16,9 tys. km2
Ludność - 1 339 191 według 1921 r, 1.480.000 według 1931 r.
Powiaty:
  1. Dolina (2397 km2)
  2. Horodenka (849 km2)
  3. Kałusz (1137 km2)
  4. Kołomyja (1339 km2)
  5. Kosów (1839 km2)
  6. Nadwórna (2472 km2)
  7. Rohatyn (1147 km2)
  8. Stanisławów (1249 km2)
  9. Stryj (2081 km2)
  10. Śniatyń (567 km2)
  11. Tłumacz (934 km2)
  12. Żydaczów (883 km2)
Bohorodczany, Skole, Turka od 1938 r. przestały być miastami powiatowymi. Peczeniżyn do 1914 roku był powiatem a od 1914 roku wszedł do pow. Kołomyja.
Zmiany powiatów w woj. stanisławowskim
17 kwietnia 1931 roku z woj. stanisławowskiego wyłączono powiat turczański i włączono do woj. lwowskiego.
Po 1930 roku (data nieznana) zlikwidowano powiat bohorodczański a jego obszar włączono do powiatów nadwórniańskiego i stanisławowskiego.
Po 1930 roku (data nieznana) zlikwidowano powiat skolski a jego obszar włączono do  powiatów stryjskiego.

Spis gmin w powiecie stanisławowskim (rok 1936)
  1. Gmina Bednarów
  2. Gmina Błudniki
  3. Gmina Bohorodczany
  4. Gmina Bohorodczany Stare
  5. Gmina Bratkowce
  6. Gmina Bryń
  7. Gmina Chomiaków
  8. Gmina Chorostków Polski
  9. Gmina Chryplin
  10. Gmina Ciężów
  11. Gmina Czerniejów
  12. Gmina Czukałówka
  13. Gmina Delejów
  14. Gmina Dobrowlany Jezupolskie
  15. Gmina Dorochów
  16. Gmina Drohomirczany
  17. Gmina Dubowce
  18. Gmina Halicz
  19. Gmina Hanusowce
  20. Gmina Horocholina
  21. Gmina Hryniówka
  22. Gmina Iwanówka
  23. Gmina Jamnica
  24. Gmina Jeziorko
  25. Gmina Jezupol
  26. Gmina Kołodziejów
  27. Gmina Kołodziejówka
  28. Gmina Komarów
  29. Gmina Kończaki Nowe
  30. Gmina Kończaki Stare
  31. Gmina Kozina
  32. Gmina Krechowce
  33. Gmina Kryłos
  34. Gmina Krymidów
  35. Gmina Kurypów
  36. Gmina Lachowce
  37. Gmina Łany
  38. Gmina Łesiówka
  39. Gmina Łysiec
  40. Gmina Łysiec Stary
  41. Gmina Majdan
  42. Gmina Marjampol
  43. Gmina Meducha
  1. Gmina Michałówka
  2. Gmina Międzyhorce
  3. Gmina Mykietyńce
  4. Gmina Niewoczyn
  5. Gmina Opryszowce
  6. Gmina Ostrów
  7. Gmina Pacyków
  8. Gmina Pasieczna
  9. Gmina Pawełcze
  10. Gmina Perłowce
  11. Gmina Pitrycz
  12. Gmina Pobereże
  13. Gmina Pochówka
  14. Gmina Podłuże
  15. Gmina Posiecz
  16. Gmina Pukasowce
  17. Gmina Radcza
  18. Gmina Rybno
  19. Gmina Sadzawa
  20. Gmina Sapahów
  21. Gmina Sapohów
  22. Gmina Siedliska
  23. Gmina Sielec
  24. Gmina Stanisławów
  25. Gmina Stebnik
  26. Gmina Subotów
  27. Gmina Święty Stanisław
  28. Gmina Temerowce
  29. Gmina Tumierz
  30. Gmina Tustań
  31. Gmina Tyśmieniczany
  32. Gmina Uhorniki
  33. Gmina Uhrynów Dolny
  34. Gmina Uhrynów Górny
  35. Gmina Uhrynów Szlachecki
  36. Gmina Uzin
  37. Gmina Wiktorów
  38. Gmina Wodniki
  39. Gmina Wołczków
  40. Gmina Wołczyniec
  41. Gmina Wysoczanka
  42. Gmina Zabereże
  43. Gmina Zagwóźdź
  44. Gmina Załukiew

Urzędujący wojewodowie stanisławowscy
  1. Edmund Jurystowski 21 października 1921 – 18 sierpnia 1925
  2. Aleksander Des Loges 18 sierpnia 1925 – 25 października 1926
  3. Władysław Korsak 18 grudnia 1926 – 12 września 1927
  4. Aleksander Morawski 28 października 1927 – 30 października 1928
  5. Bronisław Nakoniecznikow-Klukowski 30 października 1928 – 29 sierpnia 1930
  6. Zygmunt Jagodziński 3 września 1930 – 1 lutego 1936 (p.o. do 2 lutego 1931)
  7. Mieczysław Starzyński 11 lutego 1936 – 22 czerwca 1936 (p.o.)
  8. Jan Sawicki 23 czerwca 1936 – Lipiec 1936
  9. Stefan Pasławski 14 lipca 1936 – 20 stycznia 1939
  10. Stanisław Jarecki 20 stycznia 1939 – 2 września 1939

Rada powiatowa w Stanisławowie – rok 1912
Członkowie z grupy większych posiadłości:
Brykczyński Mieczysław, wł.d.Cieński Stanisław,wł.d.
Członkowie z grupy najwyżej opodatkowanych z kategorii kupców i przemysłowców:
Lieberman Filip, wł. d.Rauch Edmund, radca ces.
Pilecki Mateusz, nacz fil. asek.Rubinstein Selig, właśc. realn.
Prokopczyc Juliusz, radca Dw., j. w.Susman Szulim, wł.d.
Członkowie z grupy gmin miejskich:
Blumenfeld Ozyasz, wl. młyna.Kiesler Kassiel.wł. realn
Dzieduszycki Władysław, hr., wł. d.Mandyczewski Włodzimierz, em. radca sad. i adw. kraj.
Eiselt Jan, ks,, radca konsystorza, em. katech. szk. realnej.Nimhin Artur, OŻK-Kw 3., OFJ-Kw., dr pr., burm.
Fiedler Karol, wł. realn., wiceburm.Sobota Edward, em. radca sąd.
Fischler Eliasz, dr pr., adw. kraj.Zajączek Antoni, wł. realn.
Gelehrter Salamon, dr. pr., adw. kraj.
Członkowie z grupy gmin wiejskich:
Ciuciak Michał, nacz.. gm.Huryk Józef, wł. gr.
Dmytrasz Teodor, nacz.gm.Kohutiak Jurko, wł. gr.
Gełemej Iwan, wł gr.Winniczuk Łaz., nacz. gm. I pos.do Sejmu.
Wydział powiatowy
PrezesZastępca prezesa
Cieński Stanisław, j. w.Eiselt Jan, ks., j.w.
Członkowie WydziałuZastępcy
Dzieduszycki Władysław hr., j. w.Ciuciak Michał, j. w.
Fischler Eliasz, dr., j. w.Fiedler Karol, j. w.
Nimhin Artur, dr., j. w.Pilecki Mateusz, j. w.
Rauch Edmund, j. w. Rubinstein Selig, j. w.
Winniczuk Łazarz, j. w.Huryk Józel, j. w.
Kliknij aby powiekszyć
Skład osobowy (100 Kb)
Urzędnicy
Sekr. Bukowski Eustachy, Inż. Schloss Henryk, Lustr. Smulski Władysław, 2 konduktorów, 22 dróżników

Dominium stanisławowskie
Do roku 1802 Stanisławów wraz z całym kluczem był miastem prywatnym. Do klucza stanisławowskiego należały miasta:
Stanisławów, miasteczko Łysiec i wsie a w nich folwarki: Krechowce, Opryszowce, Czukalówka, Kniehinin, Rybno, Zagwózdz, Pacyków, część Bednarowa, Czarnołożce, Uhrynów, Słobudka Pasieczna, Radcza, Iwanikówka, Stebnik, Posiecz, Majdan, Stary Łysiec i Drohomirczany. O tym kluczu i związanych sporach rodzinnych dowiedzieć się można z listów Katarzyny Kossakowskiej, które wydał Kazimierz Waliszewski w 1883 r. w Poznaniu str.33. Są to listy z sierpnia i września 1761 roku. Na tym kluczu ciążył dług w wysokości 1.338.217 złp.,którego nie mógł spłacić Prot Potocki, oddając te dobra w 1802 w zarząd i na własność cesarskiemu fiskusowi..Od tej pory Stanisławów przestaje być miastem prywatnym.
Opracował: Rajmund Piżanowski
Kontakt
2238637 odwiedzin od 5 stycznia 2004 roku
Google Search

WWW stanislawow.net